Het zal weinigen opgevallen zijn, maar afgelopen week was er in Rome een driedaagse conferentie over voedselveiligheid anno 2009. Misschien heeft een enkeling gehoord dat Jacques Diouf, hoofd van de FAO, in de aanloop naar de top een weekeinde gevast heeft bij wijze van protest tegen de weer groeiende honger in de wereld. Ongeveer één miljard mensen hebben dagelijks te weinig te eten. En dan nog, niemand staat ervan te kijken dat in Nederland dagelijks een handvol boeren het voor gezien houdt, omdat de prijzen voor hun product door de bodem zijn gezakt.
De gevolgen van de economische crisis
De geringe belangstelling voor voedselveiligheid staat in schril contrast met de aan hysterie grenzende belangstelling voor dit onderwerp nog maar twee jaar geleden. In 2006 gingen prijzen voor allerlei landbouwproducten in versneld tempo omhoog, variërend van melk tot rijst en gerst. Her en der in de wereld braken voedselrellen uit. Landbouw en alles wat ermee samenhing was hot. Die belangstelling duurde tot medio 2008, toen onzekerheid over de energievoorziening en de financiële crisis de internationale media gingen beheersen.
In diezelfde periode begonnen de landbouwprijzen aan een mars naar beneden. Die daling was niet te danken aan overvloedige oogsten maar was te wijten aan een vraaguitval als gevolg van de wereldwijde crisis. Nu zijn economische crises geen bijzonderheid, maar deze verschilt op drie belangrijke terreinen van eerdere crises.
De crisis is daadwerkelijk wereldwijd en dat beperkt het arsenaal van landen om de effecten ervan te bestrijden. Zo is devaluatie van de eigen munt bijna geen optie meer om de macro-economische schokken op te vangen. De breedte en diepte van de crisis beperkt ook de terugstroom van middelen door de internationale arbeidsmigrant.
In de tweede plaats zijn prijzen wel gaan dalen, maar blijven ze historisch gesproken op een hoog niveau. Daar komt nog bij dat de prijsdaling op de internationale markten met een behoorlijke vertraging doordringen op de lokale markten. En zo kan het gebeuren dat op lokale markten prijzen in reële termen nu 17% hoger liggen dan twee jaar geleden. Dat is voor veel inwoners van ontwikkelingslanden een ware aanslag op hun koopkracht. Ze besteden gemiddeld toch al meer dan 40% van hun budget aan de voedselvoorziening.
Ook nieuw is, dat de meeste ontwikkelingslanden nu onderdeel uitmaken van de internationale economie. Dat is terug te zien aan de instroom van investeringen en de ontwikkeling van de export. Kortom, de gemiddelde inwoner van een gemiddeld ontwikkelingsland ondervindt nu dagelijks de schaduwzijden van de globalisering.
Meer investeren
Goede raad is duur, is een bekend gezegde. In een zeldzaam interview met the Financial Times waarschuwde de topman van Cargill, Paul Conway, voor zelfgenoegzaamheid. Goede oogsten in de afgelopen twee jaren betekende zijns inziens niet, dat de structurele problemen overwonnen waren. Hij wees er – misschien ten overvloede – op dat de wereldbevolking voorlopig blijft groeien.
Veel inwoners in de zogeheten opkomende markten zien hun inkomen jaarlijks verbeteren en willen graag meer vlees, vis, eieren en melk. Ten slotte blijft het onduidelijk wat de impact van de zogeheten biobrandstoffen zijn op de landbouwproductie. Investeringen in landbouw zijn en blijven broodnodig. Conway’s waarschuwing is hopelijk niet aan dovemansoren gericht want in tijden van economische crises dalen investeringen in de landbouw. Dat is een historische werkelijkheid. Zonder voortgaande investeringen zullen landbouwprijzen relatief hoog blijven en zullen ze, bij een wegebben van de gevolgen van de crisis, opnieuw gaan stijgen. Dat is althans de mening van bijvoorbeeld de FAO.
Onverwachte problemen
De crisis van de jaren 2006-2008 heeft ook onverwachte en ongewenste effecten gehad, volgens Conway. Veel landen hebben een beleid van zelfvoorziening opgezet en combineren dat vaak met hoge importtarieven. Dat impliceert het verkeerd aanwensen van schaarse middelen in de vorm van subsidies en is een sta-in-de-weg voor een goed en efficiënt internationaal verkeer van landbouwproducten. Het kan ook marktverstorend werken, omdat sommige landen geneigd zijn hun overproductie op te potten en niet te exporteren. Dat werkt nodeloze prijsstijgingen in de hand.
En dan is er nog het nieuwe fenomeen van ‘landje pik’. Landen als Saoedi-Arabië en Zuid-Korea proberen hun voedselproductie veilig te stellen door in derde landen landbouwareaal op te kopen voor eigen gebruik. Dat kan voor grote politieke onrust zorgen in tijden van nood.
Groep van Acht
Conway staat niet alleen met zijn zorgen. Militaire strategen van het Pentagon nodigen vandaag de dag landbouwexperts uit om over voedselveiligheid te praten. Het is communis opinio dat onvrede over voedselprijzen een voedingsbodem is voor extremisme in landen als Afghanistan en Pakistan.
Volgens insiders staat door hoge voedselprijzen de politieke stabiliteit van zeker dertig landen op het spel. Washington heeft daarom het initiatief voor een zogeheten Groep van Acht voor voedselveilig beleid genomen. Het doel is om de komende drie jaren $ 20 miljard te investeren in een landbouwplan voor de lange termijn. Die investeringen zijn bitter nodig, al was het maar om de landbouwstructuur in veel ontwikkelingslanden voor te bereiden op de effecten van de klimaatverandering. Gebeurt dit niet dan is de kans heel groot dat de komende decennia de productiviteit in de landbouw omlaag gaat, terwijl de wereldbevolking stijgt van 6,5 miljard nu naar ongeveer 9 miljard in 2050. Tel uit je winst, of liever gezegd: je verlies.
We sluiten af met een beetje goed nieuws. In Rome was er een onmiskenbare toenadering tussen het kamp dat voorstander is van de inzet van gentechnologie en de voorstanders van organische landbouw. Er is de erkenning dat technologie een grote rol kan spelen bij de verhoging van de productiviteit in de landbouw. Het is allemaal een kwestie van volhouden.
Bronnen:
FAO, The state of agricultural commodity markets, 2009
The state of food insecurity in the world, 2009
IFPRI, The impact of climate change on agriculture, 2009
www.ft.com/foodsecurity
Dr. C.A.M. Wijtvliet
De auteur is zelfstandig gevestigd analist. Hij schrijft over uiteenlopende onderwerpen die de beleggingswereld raken. Daarnaast geeft hij lezingen en presentaties.
Informatie: corwijtvliet@dekritischebelegger.nl
