Het is inmiddels genoegzaam bekend. De Westerse wereld gaat gebukt onder achterblijvende economische groei en een hoge schuldenlast. Een van de kwesties, die om een antwoord vraagt, is in hoeverre schulden de groei remmen. Dat een hoge publieke schuldenlast de groei afremt, lijkt buiten kijf. Maar wat is de rol van de private sector? In hoeverre remmen schulden hier de vraag en daarmee de vooruitzichten voor economische groei?
Schuld en schuldvermindering
De schuldenlast in de private sector is in het afgelopen decennium snel gegroeid en was vooral te danken aan de lage rentevoet in het Westen. Geld was nagenoeg gratis. De crisis van 2007/08 heeft voor een ommekeer gezorgd. Het grote bedrijfsleven heeft sedertdien het afbouwen van schulden tot speerpunt van beleid gemaakt. De uitkomsten zijn goed te noemen met enkele opmerkelijke uitschieters. In Ierland daalde de schuld als percentage van het BNP met maar liefst 40%. De kredietwaardigheid van vooral de top van het bedrijfsleven is uitstekend te noemen.
De huishoudens in de Westerse wereld zijn op hun beurt ook gestart met het proces van afbouwen van schulden en ook hier zijn de resultaten opvallend. In de VS is de schuldenlast van huishoudens sinds 2008 met 10% gedaald.
Dat gezegd hebbende blijft de vraag hoelang dit proces van afbouw nog moet doorgaan? Zoals verwacht mag worden, is een eenduidig antwoord niet mogelijk. Landen als de VS en het Verenigd Koninkrijk zijn ongeveer halfweg in hun streven de schuld terug te brengen naar het langjarig gemiddelde, gecorrigeerd voor de schuldexplosie in de afgelopen 10 jaar. Landen als Noorwegen en Zweden hebben het proces nagenoeg voltooid.
Het gewenste niveau van schulden
Het afbouwen van de huidige schuldenlast is nodig, maar wat is eigenlijk het gewenste of optimale schuldenniveau? Een gewenst niveau is afhankelijk van meerdere factoren. Het eerste is de toekomstige verdiencapaciteit. Door de lagere economische groei en de hogere werkloosheid dalen in de Westerse wereld de verwachtingen voor toekomstige inkomensgroei. Lagere verwachtingen voor winst voor bedrijven en inkomen voor de burger hebben uiteraard invloed op het optimale schuldenniveau.
Een tweede factor is de ontwikkeling van vermogenstitels. Voor de doorsnee burger is een eigen huis zijn voornaamste bezit. Een waardedaling van dit bezit leidt tot een al dan niet vrijwillige afbouw van het niveau schulden. Deze factor is van groot belang voor de Nederlandse situatie. Hier staan de huizenprijzen sinds 2009 onder druk en de druk blijft onverminderd hoog. Daarmee blijft de noodzaak om de schuldenlast te verminderen ook onverminderd hoog. Een derde factor van belang is uiteraard de rentelast. Welk deel gaat op aan het afbetalen van schulden.
Voor inwoners van landen, die te kampen hebben met all genoemde factoren, zal de noodzaak om het niveau van schulden te verminderen, hoog blijven. Voor die landen waar de huizenprijzen stabiliseren en het niveau van de rente blijft dalen, mag de druk geleidelijk minder worden.
Schuldvermindering en lagere economische groei
Het is inmiddels bijna een axioma dat het afbouwen van schulden een negatieve invloed heeft op economische groei. Toch is dat minder vanzelfsprekend dan het nu lijkt. Het gaat veeleer om de verandering in de financiële verhoudingen. De economische groei in een aantal landen vertraagde in de afgelopen jaren omdat de financiële verhoudingen in redelijk tempo verbeterde.
Dat impliceert een snelle afbouw en dat ging ten koste van bestedingen. In landen, waar de noodzaak voor verdere afbouw groot blijft, daar zal de groei traag blijven. Verbeteren de verhoudingen, dan vermindert de negatieve invloed van de private sector op de economische groei. Een dergelijk proces is zichtbaar in de VS, waar de private sector de economie weer een positieve impuls geeft. Dat wordt echter teniet gedaan door de bezuinigingen in de publieke sector. Een zelfde gang van zaken begint zich in de kernlanden van Europa af te tekenen.
Voor de schuldenlanden in de periferie is dit nog en brug te ver. Daar heeft het aanpassingsproces nog een lange weg te gaan. Maar ook in de kernlanden van de EMU zijn het de groeiende overheidstekorten die de positieve gang van zaken in de private sector teniet doen. Sterker nog, overheden kunnen een bron va instabiliteit worden in hun streven schulden te verminderen. Overheden zouden er goed aan doe om hun aanpassingsproces goed te timen. Gebeurt dat niet, dan dreigt de baby met het badwater weggegooid te worden.
Met andere woorden zonder een goede timing kunnen de positieve trends in de private sector gesmoord worden en daarmee ook een voorzichtig herstel in de economische groei.
Dr. C.A.M. Wijtvliet
corwijtvliet@dekritischebelegger.nl
De auteur is zelfstandig gevestigd analist. Hij schrijft over uiteenlopende onderwerpen die de beleggingswereld raken. Daarnaast geeft hij lezingen en presentaties. De auteur is als partner verbonden aan De Weygerbergen, bureau voor performancemeting en vermogensbegeleiding in Eindhoven, www.Weygerbergen.com. Hij schrijft zijn columns op persoonlijke titel.
