Beurscrash verandert samenleving drastisch

Ons sociaal-culturele landschap gaat drastisch veranderen. Het leerstuk van Socionomics voorspelt dat de beurscrash van 2008 en de nog te verwachten dalingen in 2009 en 2010 grote gevolgen gaat krijgen voor onze samenleving.

De beurs is de meest perfecte indicator van de gemoedstoestand van grote mensenmassa’s. Wie deze barometer volgt, krijgt beeld bij aanstaande veranderingen in ons sociaal-culturele landschap. Dat beeld komt tot stand door 180 graden omgekeerd te redeneren ten opzichte van de conventionele benadering. Standaard nemen wij namelijk aan dat externe causaliteit van toepassing is op de beurzen, dat wil zeggen dat externe factoren, zoals nieuws en gebeurtenissen (bijvoorbeeld een oorlog), bepalend zijn voor het sentiment van de belegger en daarmee gevolgen hebben voor de beurs.

Socionomics draait het om: de beurs als graadmeter van onze ‘social mood’ geeft aan welk gedrag wij straks zullen laten zien. Volgens deze endogene benadering bewegen de indices in patronen, welke een zekere mate van voorspelbaarheid geven. Die patronen worden zichtbaar als gevolg van het niet-rationele gedrag van grote groepen mensen (kuddegedrag). Met niet-rationeel bedoel ik dat het kuddegedrag niet gebaseerd is op de ratio, hetgeen niet noodzakelijkerwijs hetzelfde is als irrationeel gedrag. Het is derhalve niet het rationele deel van de hersenen, de neocortex, dat leidraad is voor het kuddegedrag, maar de amygdala, een onderdeel van het limbische systeem. Dit deel zorgt ervoor dat de onzekere beleggers vooral impulsieve, emotionele beslissingen nemen. Met andere woorden, het zijn niet nieuws en gebeurtenissen die kuddegedrag in gang zetten maar precies omgekeerd: nieuws en gebeurtenissen vloeien voort uit kuddegedrag (zie kader).

Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Een exogene redenering laat de beurzen flink dalen omdat er in de Gazastrook oorlog is of komt. In die benadering worden mensen boos en angstig door (verwachte) oorlogen en daarom laten de beurzen een stevige veer. Socionomics draait het om en zegt dat er in de Gazastrook oorlog gevoerd wordt omdat de beurzen – de graadmeter van onze ‘mood’ – flink gedaald zijn. Zo daalde de Tel Aviv TASE-100 sinds de top in 2007 tot nu toe bijna 57%. Ofwel, Israëli en Palestijnen zijn erg boos en angstig geworden omdat en vooral nadat de beurzen fors verloren hebben (zie het kader met de exogene-endogene benadering). Het verleden bevestigt dit beeld. De eerste intifada begon op 9 december 1987, niet lang na de grote beurscrash van 19 oktober 1987. De tweede intifada startte op 29 september 2000, enkele maanden nadat de internetbubble uiteengespat was.

Patroonherkenning vertelt ons dat er in de komende jaren nog meer beursdalingen te verwachten zijn. Daarvanuitgaande dient men zich erop in te stellen dat ook op andere plaatsen in de wereld oorlogen zullen uitbreken.

Nu we weten hoe bepalend de Dow Jones en de AEX voor ons sociale gedrag zijn, kunnen we – mede gestoeld op ervaringen uit het verleden – voorspellingen doen voor de komende jaren. Men dient ervanuit te gaan dat de recente beurscrash (en de nog te verwachten toekomstige beursdalingen) de komende jaren tot grote maatschappelijke veranderingen zal gaan leiden. Ik behandel enkele terreinen.

• De houdbaarheid van organisaties als de EU, maar ook van de euro is in het
  geding. In de periode 1982-2000 lieten de Europese beurzen enorme stijgingen zien. De AEX bijvoorbeeld steeg in 18 jaar tijd van 25 naar 703 punten. Tijdens positieve beursperiodes is de mens eendrachtig, constructief en opbouwend (zie kader). Aan dergelijk historische beurshausses hebben de uitbreiding van de EU, de invoering van de euro, maar ook bijvoorbeeld de eenwording van Duitsland hun succes te danken. Van de enorme stijging van 25 naar 703 is de AEX bij een (tussentijdse) bodem op 220 al meer dan 71% kwijtgeraakt. Gelet op de omvang van deze en de in de toekomst nog te verwachten dalingen dient men er ernstig rekening mee te houden dat zich het omgekeerde gaat voltrekken van hetgeen zich in de haussefase heeft voorgedaan. Ons sociale gedrag verandert dusdanig dat flink aan de stoelpoten van de EU gezaagd gaat worden. De sterk negatieve en nog verder verslechterende gemoedstoestand maakt de Europeanen namelijk veel protectionistischer, angstiger, destructiever en polariserender. Waar de EU en de totstandkoming van de euro tijdens beurshausses tot bloei kwamen, dient in de komende jaren rekening te worden gehouden met een inkrimping of zelfs uiteenvallen van de EU. Het Franse, Nederlandse en Ierse ‘Nee’ tegen het EU-verdrag is niets anders dan een eerste stap in die richting. Ook een wederinvoering van de eigen valuta zoals de gulden is dan niet denkbeeldig.

• Goede beurstijden leiden tot samenwerking, fusies en overnames. Kijk alleen al naar de bankensector: voor de Tweede Wereldoorlog waren er tientallen banken. Nu hebben we in Nederland naast wat kleinere banken vier grootbanken. In andere industrieën is het niet anders gegaan. De huidige bear market zal een destructieve uitwerking hebben op grote conglomeraten. Grote ondernemingen zullen uiteenvallen en kleinere units zullen totstandkomen. De enorme groei van het aantal ZZP’ers, inmiddels zo’n 800.000, is een duidelijke voorbode van wat ons te wachten staat. Het lijkt in deze fase dan ook niet zinvol om met een MBA-opleiding te beginnen.

• Dalende beurskoersen betekenen dat bij de massa angst, oppositie, polarisatie, kwaadwilligheid en pessimisme sterk zullen toenemen. Een economie die nadat de beurzen flink gedaald zijn zelf ook sterk verslechtert, zal gepaard gaan met grote sociale onrust in de vorm stakingen, relletjes en protestmarsen. Aangezien de bevolking in haar opvattingen zal polariseren, treedt een verharding van het politieke klimaat op. De politieke partijen die een harde, uitgesproken toon hanteren zullen er veel garen bij spinnen. Doorgaans zijn het de partijen die zich qua opvattingen aan het uiteinde van het politieke spectrum bevinden. Sinds de bear market in 2000 begon is de opkomst en groei van partijen met extreme(re) opvattingen reeds zeer zichtbaar (LPF, PVV, SP, TON, etc.). Dit fenomeen zal zich in de komende jaren nog sterker manifesteren.
• De noodkreet ‘meer vrouwen aan de top’ wordt door de huidige bear market gehoord. Tijdens grote beurscorrecties verandert namelijk het “masculiene ideaalbeeld” van mannen aan de top naar een situatie met meer vrouwelijke leiders. Boegbeeld tijdens de vorige grote recessie was Margaret Thatcher die in 1979 premier van het Verenigd Koninkrijk werd. De ‘vervrouwing’ die al in gang is gezet sinds de bear market in 2000 begon (Angela Merkel, Nancy Pelosi, Neelie Kroes, Hillary Clinton) zal verder doorzetten. De meest waarschijnlijke verklaring voor de opkomst van vrouwen tijdens en na beursdalingen is dat zij bij negatieve beursfases het sterkst profiteren van de roep om verandering.

• Het huwelijk als instituut krijgt het tijdens dalende beurzen zwaar te verduren. Om te beginnen zal het aantal echtscheidingen drastisch toenemen. Naast financiële omstandigheden zal vooral ook polariserend gedrag daarbij een rol spelen. Daarnaast zal net als in de jaren ’70 een verschuiving plaats vinden van belangstelling voor liefde en het huwelijk naar een belangstelling voor seks en andere samenlevingsvormen. Binnen het huwelijk zien we net als 40 jaar terug een meer ‘vrouwelijke’, zorgzame man.

• Tijdens grote bear markets manifesteert de homobeweging zich prominent. Dat vloeit met name ook voort uit het feit dat homosexuelen tijdens slechte beursperiodes te maken krijgen met een vijandige gezindheid en met buitensluiting. Zo noemde de paus eind vorige maand homoseksueel gedrag nog „een vernieling van Gods werk” en verzette het Vaticaan zich tegen de poging van Frankrijk en Nederland om de VN-lidstaten ertoe te bewegen een einde te maken aan de strafbaarstelling van homoseksualiteit. De homobeweging zal door dergelijke voorvallen sterk de trom gaan roeren en vechten voor haar rechten, net als in de jaren ’70. In 1970 werd bijvoorbeeld de eerste Pride Parade in de VS georganiseerd.Gelet op de huidige fase van de dalende markt berust het naar mijn mening dan ook niet op toeval dat op 22 januari 2009 in Nederland de film ´Milk´ in premiere is gegaan. Deze film gaat over de eerste openlijk homoseksuele Republikein Harvey Milk die streed voor ´gay rights´ in de jaren ´70. Milk maakte tevens een goede kans burgemeester van San Francisco te worden. Hij werd in 1978 echter vermoord.

• Tijdens opgaande beurzen voelt de kudde zich goed en dat vertaalt zich ook in de neiging om dat te uiten. Er wordt veel tijd en aandacht besteed aan bijvoorbeeld het uiterlijk en het lichaam. Zo zien we de laatste jaren dat de ene na de andere fitnessclub uit de grond gestampt wordt. Gisteren viel nog een folder op mijn deurmat: “Straks weer slank in uw shorts?” Tijdens bear markets zal deze hype, die in Nederland nog relatief lang aan houdt, verdwijnen. Mensen voelen zich minder goed en vinden het ook minder belangrijk om er goed uit te zien. In Amerika is deze sector al in verval. Het aan de Amerikaanse beurs genoteerde ‘Bally Total Fitness’ uit Chicago met 347 fitnessclubs in 26 staten en 39 clubs in Mexico, het Caribisch gebied en Azië, vroeg in december 2008 na een koersdaling van bijna 99% voor de tweede keer in 17 maanden het faillissement aan. Ook andere grote en kleine fitnessclubs sneden in hun personeel en/of zagen het ledenbestand teruglopen in 2008.Naast fitness zullen andere typische bull market sporten, zoals golf, eveneens zullen in populariteit dalen. Elke bull market heeft zijn eigen held. De jaren ’20 van de vorige eeuw werden gedomineerd door één van de betere golfers, Bobby Jones. In de jaren ’60 werd die rol vervuld door Jack Niklaus en Tiger Woods wordt voor met betrekking tot de afgelopen 12 jaar gezien als de meest succesvolle golfer ter wereld. Voor de Tweede-Wereldoorlog waren er nog slechts 16 golfclubs in Nederland, thans zijn dat er 180. Inmiddels zijn er toenemende geluiden over een lage bezettingsgraad van de golfbanen en de eerste faillissementen. De Amerikaanse golfclubfabrikant Calloway heeft zijn beurskoers sinds de all time high reeds met 74% zien dalen. Golf zal de komende jaren, net als na de vorige bull markets te kampen krijgen met een teruglopende belangstelling en een sluiting van banen.

  Tijdens bear markets zien we doorgaans dat andere sporten populairder worden, De ‘contactarme’ sporten zullen qua belangstelling teruglopen, denk daarbij met name aan tennis, golf, schaatsen en dergelijke. Contactsporten zoals voetbal, rugby en boksen zullen meer populariteit genieten. In zijn algemeenheid kan gezegd worden dat een verruwing van de sport zal optreden.

• Ook voor de mode zal de negatieve mood gevolgen hebben. In de mode zijn in goede beurstijden heldere, felle kleuren (geel, rood, roze) zeer populair. De kleding is doorgaans ‘bloot’ en de rokken zijn kort. In de jaren ’20 en jaren ’60 van de vorige eeuw was de minirok zeer populair en typerend voor een piek in positieve mood. In de komende jaren zal de kleding sombere, donkere kleuren krijgen, denk daarbij aan zwart, bruin en grijs. Voorts is zij minder bloot: de kleding zal geslotener zijn en de roklengte zal toenemen. In de jaren ’30 en ’70 raakten rokken bijna de grond als uiting van een zeer negatieve gemoedstoestand.

• Wat voor de kleuren in de modewereld geldt, is ook van toepassing op auto’s. De voor auto’s in bull markets populaire kleuren rood, zwart en wit zullen plaats maken voor blauw, groen en beige. Voorts zijn auto’s in goede tijden rechthoekiger en ruimtelijker; de jaren ’30 van de vorige eeuw laten zien dat auto’s in crisisjaren ronder van vorm worden met kleinere ramen.

• De muziekwereld wordt ruiger: hardrock en punk zullen weer terugkeren qua populariteit. Waar in goede beursjaren veel uptempo-muziek wordt gedraaid zoals house, is een baisse een voorbode voor de langzamere ballad.
• De filmindustrie zal eveneens een ander beeld te zien geven: zachtaardige Disneyfilms zullen plaats maken voor met name horrorfilms. Tijdens de bear market van 1929-1932 werden maar liefst vijf klassiekers op dat vlak geproduceerd: ‘Frankenstein’ en ‘Dracula’ (beide 1931), ‘Dr. Jekyll and Mr. Hyde’ (1932), ‘The Mummy’ en ‘King Kong’ (1933). Tijdens de volgende grote bear market, om precies te zijn in de jaren 1969-1970, verschenen films als ‘The night of the living dead’ en ‘The Texas chainsaw massacre’ op het witte doek. In Japan zijn sinds de start van de bear market in 1990 horrorfilms al jarenlang dé kaskrakers.

Samenvattend: wie wil weten of het sociaal-culturele landschap gaat veranderen, dient een blik te werpen op de patronen van de effectenbeurzen. De aandelenkoersen van de internationale indices geven een hele duidelijke indicatie dat dat landschap de komende jaren gaat veranderen. Drastisch.

Elmer Hogervorst
www.hogervorstadvies.nl
info@hogervorstadvies.nl