Hoewel de werkloosheid in Nederland hoog is en de crisis telkens opnieuw opflakkert, zijn al wel weer de eerste waarschuwende artikelen te lezen over een hernieuwde krapte op de arbeidsmarkt. In een enkel artikel wordt zelfs gesuggereerd dat de krapte al in 2011 terug kan zijn op de Nederlandse arbeidsmarkt. Vooral in de technische sectoren kan het tekort snel weer oplopen. Dan mag er natuurlijk geen nieuwe terugval in de economische activiteiten plaatsvinden.
De Lissabonstrategie
In 2000 stelden de toenmalige 15 lidstaten van de EU zich ten doel om de de gemiddelde arbeidsparticipatie in 2010 tot boven 70% op te jagen. Die van vrouwen zo meer dan 60% moeten bedragen en van de 55 plussers zou meer dan 50% aan het werk moeten zijn. De werkloosheid zou moeten dalen naar 4%.
De crisis van 2008 heeft een dikke streep gezet door deze Europese ambities. Slechts enkele landen, waaronder Nederland, hebben een of meer van de doelstellingen gehaald. In het midden van 2009 had Nederland drie van de vier ambities waargemaakt. De beoogde 4% werkloosheid bleef uiteraard buiten bereik. Aan de vooravond van de kredietcrisis was de werkloosheid al wel tot onder 4% gedaald.
Het is echter te gemakkelijk het niet halen van de doelstellingen volledig op het conto van de crisis te schrijven. De meeste nieuwe lidstaten in het oosten, maar ook de zuidelijke lidstaten van de EU zouden sowieso de meeste doelstellingen niet gehaald hebben.
Tekorten op de arbeidsmarkt
In 2010 schommelt de werkloosheid in de Europese Unie gemiddeld rond 10%. Het is echter een kwestie van tijd, voordat dit overschot in arbeidskrachten gaat omslaan in een structureel tekort. Het lopende jaar is aan te merken als de aanloop naar het tekort. In dit jaar wordt de voorhoede van de brede babyboomgeneratie 65 jaar. Het aantal uitreders uit de arbeidsmarkt zal vanaf dit jaar het aantal toetreders structureel overtreffen. Dat geldt niet alleen voor Nederland, maar voor heel Europa en voor landen als de VS, Japan en China. Door de combinatie van vergrijzing en ontgroening zal het potentiële arbeidsaanbod gaan afnemen. Recente berekeningen van Eurostat laten zien, dat er tegen 2050 35 miljoen arbeidskrachten te weinig zijn. Dat is 15% van de totale vraag. In die 15% zit immigratie van arbeidskrachten van buiten de EU opgesloten. Blijft die immigratie uit dan loopt het tekort op tot 19%. Nederland doet het verhoudingsgewijs goed met een structureel tekort van 13% met immigratie. Zonder immigratie stijgt het tekort naar 16%. Het zijn vooral de Oost- en Zuid Europese landen die met ontzaglijke tekorten te maken krijgen. Koploper is Slovenië met een verwacht tekort van 22%.
Het antwoord op deze structurele tekorten is divers. Zo moet de haperende Europese productiviteit gaan verbeteren. Een tweede oplossing is het laten stijgen van de arbeidsparticipatie naar een Europees gemiddelde van 78%. Dat moet beslist haalbaar zijn. Nederland zat echter in 2008 al op een participatiegraad van 77%. Om de verwachte tekorten in dit land te compenseren zou de deelnamegraad verder moeten stijgen naar 89% en dat lijkt bijna onhaalbaar. Daarmee zou Nederland verreweg de hoogste participatiegraad in de EU hebben.
Los van een tekort aan mensen zal er ook een tekort aan kwaliteit groeien. Het Nederlandse onderwijs produceert te weinig hoogopgeleiden en slaagt er nog minder in juist gekwalificeerde mensen voor de arbeidsmarkt op te leiden. De combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve tekorten kan er toe leiden dat bepaalde economische activiteiten gaan verdwijnen. Dat zullen waarschijnlijk laagwaardige activiteiten zijn, zoals bulkproductie in de industrie. Het kunnen echter evenzeer hoogwaardige activiteiten zijn als Nederland er niet in slaagt zijn kwaliteitsprobleem op te lossen. Immigratie is niet automatisch hier de oplossing.
De oudere werknemer
De combinatie van vergrijzing en ontgroening dwingt overheden de positie van de oudere werknemer te herzien. Hij/zij moet langer blijven werken. De beste manier om iemand te dwingen langer door te werken is het inbouwen van financieel prikkels.
Financiële prikkels werken. De vutregelingen, de vertrekregelingen met een gouden randje, goudgerande pensioenregelingen, waarmee sinds de jaren tachtig is geëxperimenteerd, bleken een doorslaand succes. De meeste 55 plussers waren maar wat bereid plaats te maken voor de jongeren van toen. Wil je de 55 plusser ontmoedigen vervroegd uit te treden dan schuilt de oplossing in het driftig snoeien in al deze mooie regelingen van gisteren. Dat gebeurt nu dan ook en geleidelijk stijgt de deelnamegraad. Er is eigenlijk maar een kink in de kabel en dat is de opstelling van de Europese werkgever. Weliswaar belijdt hij met de mond het belang van de oudere werknemer, maar in de praktijk betekent het ouderenbeleid simpelweg ontslag. Ook al willen meer en meer hoogopgeleiden langer doorwerken, het is nog maar zeer de vraag of er op de korte termijn werk voor deze groep zal zijn. Hier botsen werkelijkheid en papieren beleid.
Een mogelijke oplossing voor deze groep zou het zelfstandig ondernemerschap kunnen zijn. Het is echter een gegeven dat zelfstandig ondernemerschap niet erg populair is. Het schommelt al sinds jaar en dag rond 10% van de beroepsbevolking met een neiging tot dalen. Volgens veel Europese beleidsmakers is het stimuleren van zelfstandig ondernemerschap amper een optie om de participatiegraad te bevorderen. Vooralsnog overheersen de reserves en dus wordt er geen beleid voor ontwikkeld.
Bronnen:
Randstad/SEO : Bridging the gap. Amsterdam 2010
Randstad/SEO: Minding the gap. Amsterdam 2007
Dr. C.A.M. Wijtvliet
De auteur is zelfstandig gevestigd analist. Hij schrijft over uiteenlopende onderwerpen die de beleggingswereld raken. Daarnaast geeft hij lezingen en presentaties.
Informatie: corwijtvliet@dekritischebelegger.nl
Bezoek ook ons forum en discussieer actief mee.Klik hier
