In het eerste deel van deze column stond ik stil bij een fenomeen dat eens in de zoveel tijd weer in de belangstelling staat: de Zwarte Zwaan. Met dank aan het boek The Black Swan dat Nassim Nicholas Taleb enkele jaren geleden schreef, is deze ‘vreemde vogel’ herontdekt. Toch houdt de Zwarte Zwaan de gemoederen al veel langer bezig.
De Zwarte Zwaan is in de definitie van Nassim Taleb een fenomeen dat buiten ons verwachtingspatroon valt: we houden er geen rekening mee in onze (risico-)calculaties. Maar áls de Zwarte Zwaan zich manifesteert, dan heeft dat een enorme impact. De subtitel van Talebs boek spreekt -inderdaad- boekdelen: The Impact of the Highly Improbable.
Kalkoenen vergissen zich
Niet gespeend van humor beschrijft Taleb in zijn boek hoe wij ons als mensen kunnen vergissen als wij op basis van het verleden conclusies trekken ten aanzien van de toekomst. In de beleggingswereld klinkt het al gauw plichtsmatig: in het verleden behaalde resultaten vormen geen garantie voor de toekomst. Taleb, die zelf een verleden als derivatenhandelaar heeft, zorgt ervoor dat dit uitgesleten adagium weer tot leven komt. Hij wijst op aannames van een kalkoen: dag in, dag uit wordt het beest gevoed door mensen die, kennelijk, het allerbeste met het dier voor hebben. De kalkoen voelt zich steeds beter op zijn gemak, floreert, groeit flink en vertrouwt volledig op zijn vriendelijke verzorgers. Tot die ene dag vóór Thanksgiving. Dan gaat zijn kop eraf.
Moraal van het verhaal: de aanname van de kalkoen bleek niet te kloppen. Alle dagen van vriendelijke verzorging ten spijt, hadden de mensen niet het beste voor met het beestje. Het voorbeeld is niet helemaal origineel, zoals Taleb ook toegeeft. Filosoof Bertrand Russell hanteerde een vergelijkbaar voorbeeld, waarbij niet een kalkoen maar een kip het lijdend voorwerp was. Russell en collega’s als Karl Popper (op hem kom ik nog terug) hielden zich al veel eerder bezig met de verkeerde aanname van de kalkoen. Deze aanname is namelijk een mooi voorbeeld van het zogenoemde inductieprobleem.
Inductieprobleem
Wat wordt hier bedoeld met inductie? Het trekken van een algemene conclusie op basis van een (beperkt) aantal gevallen. De kalkoen wordt het hele jaar trouw gevoed door zijn eigenaar. We hebben het dus over honderden gevallen waarin het dier een lekker maaltje krijgt. Via de inductieve redenering komt de kalkoen tot de conclusie dat het lekkere maaltje de standaard is. Iedere dag als hij zijn eigenaar aan ziet komen lopen, weet hij hoe laat het is: etenstijd. Een verkeerde conclusie, zo zagen we: het beest eindigt zelf als maagvulling.
Via de kalkoen komen we terecht bij die andere vogel, waar Taleb zijn boek aan wijdde: de Zwarte Zwaan. Wetenschapsfilosoof Karl Popper (1902-1994), een held van Taleb, worstelde namelijk met hetzelfde probleem. Hij gebruikte de Zwarte Zwaan als voorbeeld: je kunt nooit met zekerheid zeggen dat alle zwanen wit zijn. Waarom niet? Omdat er altijd, ergens ter wereld, een zwarte zwaan kan leven. Het feit dat iedere zwaan die je (tot dusver) gezien hebt, wit is, bewijst niet dat álle zwanen wit zijn. Popper koos dit voorbeeld niet voor niets. De zwarte zwaan bestaat namelijk echt: het dier werd aan het einde van de 17e eeuw ontdekt in Australië.
Resultaten uit het verleden…
Terug naar het saaie zinnetje dat banken en andere financiële instellingen steeds weer uit de kast halen als zij hun producten promoten: in het verleden behaalde resultaten vormen geen garantie voor de toekomst. Natuurlijk, dit is een manier waarop financiële instellingen zich indekken tegen tegenvallende rendementen van hun klanten. Toch gaat het hier niet alleen om een lege slogan uit de koker van een compliance officer. De ideeën van Popper en Taleb wijzen ons erop, dat ook een vastgeroeste formule waarheid kan bevatten.
Allard Gunnink
CoBeleggen
Disclaimer
Allard Gunnink is als redacteur en columnist betrokken bij CoBeleggen, een initiatief van de Beleggers Coöperatie. Deze column is niet bedoeld als beleggingsadvies. De auteur kan posities hebben in (beleggingsinstrumenten op) onderliggende waarden die hij beschrijft.
