Wind of change in Japan

Op 30 augustus worden er “in potentie historische” verkiezingen gehouden in Japan. De peilingen geven aan dat de huidige Liberal Democratic Party (LPD), die sinds 1955 vrijwel onafgebroken aan de macht is, mogelijk gaat verliezen van de Democratic Party of Japan (DPJ). Wat kunnen we verwachten van deze nieuwe machthebbers?

Verkiezingen kunnen van invloed zijn op het marktsentiment. Vers in het geheugen liggen de verkiezingen in India van afgelopen mei, waarbij beleggers euforisch werden over de overwinning van Manmoham Singh, waardoor de Indiase Nifty index in een dag met 17% steeg. Dergelijke koerssprongen zijn niet te verwachten in een ontwikkelde markt als die van Japan, maar toch kan een overwinning door de oppositiepartij DPJ positief worden ontvangen door beleggers met de hoop dat er in Japan een
frisse wind gaat waaien.

De laatste keer dat de Japanse beurs in beweging werd gezet door verkiezingen was in de tweede helft van 2005. De toenmalige premier Junichiro Koizumi had vervroegde verkiezingen uitgeschreven om zijn geplande hervormingen door te drukken, die werden gedwarsboomd door bureaucraten van de oude stempel. De LDP van Koizumi behaalde op 11 september 2005 een monsterzege en dat gaf beleggers hoop, waardoor de Nikkei index in twee weken tijd bijna 10% opliep.

Na het aftreden van Koizumi op 26 september 2006 is het snel bergafwaarts gegaan met de LDP. Sindsdien heeft Japan 3 (LDP-)premiers versleten die een spoor van schandalen en blunders achterlieten. Ministers die zelfmoord pleegden, schandalen met declaraties, het zoekraken van 50 miljoen pensioendossiers, een minister van financiën die dronken een persconferentie bij de G7 gaf. Over tal van beleidspunten kon men het niet eens worden. Zo was de centrale bank van Japan in het hart van de kredietcrisis enige tijd stuurloos, omdat men het niet eens werd over de benoeming van een nieuwe centrale bankpresident.

Afgelopen juni werd de minister van buitenlandse zaken Kunio Hatoyama (LDP), na een interne ruzie de laan uit gestuurd. Eerder kwam de minister al in opspraak toen hij op een persconferentie verklaarde dat hij een vriend had bij Al Qaida, die geregeld Japan binnenkwam met een vals paspoort en een plaksnor. Hij gebruikte dit argument om zijn plan voor strengere immigratieregels kracht bij te zetten. Saillant detail is dat deze Kunio Hatoyama de broer is van Yukio Hatoyama, de voorman van de DPJ en de mogelijk nieuwe premier van Japan.

Het geblunder van de LDP heeft de oppositiepartij DPJ in de kaart gespeeld, waardoor peilingen nu uitwijzen dat een meerderheid van de Japanners van plan is op de DPJ te stemmen, terwijl 26% zegt de LDP te steunen. Alhoewel een verandering van de macht een historische gebeurtenis zal zijn, is het de vraag of de DPJ daadwerkelijk voor veranderingen kan zorgen.

De DPJ, die in 1998 werd gevormd, heeft steeds maar een doel gehad: oppositie voeren en de LDP uit het zadel te wippen. Beleidsmakers met de meest uiteenlopende politieke overtuigingen, van ex-LDP leden, communisten, populisten en conservatieven, sloten zich bij deze nieuwe partij aan. Dit allegaartje moet het nu eens worden over een plan hoe Japan moet veranderen. Het heeft de partij maanden gekost om een manifest te schrijven met haar politieke standpunten voor de verkiezingscampagne. Afgelopen juli was het manifest, na veel kritiek op de vertraging, pas gereed. En zelfs met dit manifest is de partij al een paar keer met haar standpunten gedraaid om bepaalde belanggroepen te behagen. Zo is bijvoorbeeld de voorkeur voor een vrijhandelsovereenkomst met de VS teruggedraaid, nadat landbouworganisaties hun zorgen uitten over de positie van Japanse boeren.

Toch voelt de gemiddelde Japanner zich aangesproken door de DPJ, omdat deze partij de bureaucratie in het land wil aanpakken en vooral, omdat de DPJ de consumenten centraal wil stellen. Zo is de DPJ tegen een verhoging van de btw op korte termijn en moet de kindertoeslag omhoog en de sociale voorzieningen beter geregeld worden. Onderwijs moet gratis worden aangeboden en tolwegen en extra accijns op brandstof worden afgeschaft. Met deze plannen is een bedrag gemoeid van 16,8 biljoen yen ($ 178,4 miljard). De DPJ denkt dit te kunnen financieren door te bezuinigen op het ambtenarenapparaat.

De DPJ zal echter veel tegenstand krijgen. Het ambtenarenapparaat, vooraanstaande universiteiten en de top van het bedrijfsleven hebben nauwe banden met de LDP. Deze groepen zullen er alles aan doen om de DPJ te dwarsbomen en waar mogelijk schandalen blootleggen. Daarnaast wordt de armslag van de DPJ beperkt door de enorme staatsschuld van het land, die nu ongeveer 145% van het BBP bedraagt. Verder heeft de partij geen ervaring met het besturen van een land en zijn de interne meningsverschillen groot. Als de DPJ wint is de kans groot dat de “nieuwe frisse wind” een kort leven is beschoren als de partij niet in staat blijkt haar beloften waar te maken.

Marco Balk
Intereffektfunds