Olie, Rusland en deflatie

In het vorige artikel besprak ik de fundamentele factoren achter de daling van de olieprijs,namelijk een grote toename van het aanbod. De opkomst van schalie-gas en olie heeft de olieprijs gedrukt. In juli stootte de Verenigde Staten al Saoedi-Arabië van de troon als grootste producent van olie ter wereld. Amerika investeert in 2014 $ 200 miljard in de energiesector. Het land blijft waarschijnlijk tot 2030 de grootste energieproducent ter wereld. Het onder hoge druk inspuiten van vloeistoffen om olie te winnen uit gesteente diep onder het aardoppervlak heet hydraulic fracturing (fracking) en verloopt in drie fasen. Bekijk met deze video hoe deze relatief nieuwe vorm van oliewinning verloopt.

De Amerikaanse olieproductie daalde sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw. In 2010 trad er een kentering op door de schalie-olie revolutie en steeg de productie terug naar de hoogste stand in 25 jaar (zie onderstaande figuren). Fracking als productiemethode wordt nu ook door andere landen en regio’s met een grote schaliereserves ingezet (China, Europa).

Rusland

De dalende olieprijs is goed voor consumenten maar slecht nieuws voor olieproducende landen. Saoedie-Arabie heeft de tegenaanval ingezet. Het land beschikt vijf keer meer schaliereserves dan de Verenigde Staten. Zij willen de productie van schalieolie opvoeren en daarmee de olieprijs verder omlaag drukken. Op een gegeven moment wordt het voor schalieolie niet meer aantrekkelijk voor producenten. Hun productiekosten zijn veel hoger dan die van Saoedi-Arabië. Dit is tot nu toe nog niet gelukt en de schalieolie productie neemt verder toe. Het beleid van Saoedi-Arabië zet de inkomsten van andere olielanden zoals Venezuela en Rusland wel onder forse druk.

De olieprijsdaling heeft de zwakte van Rusland blootgelegd. Een jaar geleden bedroeg de inkomsten van energie-exporten circa $515 miljard. Het handelsoverschot is ook mede door de sancties van het Westen afgenomen.  De kapitaalvlucht uit Rusland bedroeg dit jaar $120 miljard. Het gevolg was een afname van de deviezenreserves van $475 miljard een jaar geleden naar $374 miljard op 1 december jongstleden, de laagste stand in vijf jaar. Inclusief goud bedroegen de reserves $419 miljard, de laagste stand sinds oktober 2009.

De Russische munt, de roebel, is dit jaar met 40% in waarde gekelderd ten opzichte van de Amerikaanse dollar waardoor de inflatie scherp toegenomen is. Het land is echter nog niet uitgespeeld omdat de deviezenreserves nog steeds aanzienlijk zijn. De centrale bank heeft op de valutamarkt ingegrepen om de waardedaling van de roebel te stoppen maar kon het tij niet keren.

Een deel van deze reserves (3 maanden) moeten aangehouden worden om de invoer van essentiële goederen te financieren. Als de reserves onder dit niveau zakken, zou dat een verder daling van de roebel in gang kunnen zetten. De zwakke roebel heeft tot gevolg dat Russische bedrijven met grote leningen in dollars, vooral de banken, hun schulden niet meer kunnen betalen.

Volgens de Russische centrale bank moet het land $30 miljard deze maand voldoen en nog eens $138 miljard in de komende 18 maanden. Slechts 2% van deze schuld is verschuldigd door de overheid. De Russische overheid moet dus hen gaan helpen. Zo heeft oliegigant Rosneft een schuld van $44 miljard. Door de “bail out” komen infrastructurele projecten in het gedrang en komen pensioenen in gevaar. Als deze daling van de deviezenreserves zich doorzet, is de grens van 3 maanden in de zomer van 2015 bereikt.Poetin sprak vorige week zijn bezorgdheid uit. De Russische president heeft in zijn jaarlijkse speech gezegd dat hij een amnestieregeling zal uitwerken om Russisch kapitaal vanuit het buitenland weer in Moskou te krijgen.Poetin beloofde dat er geen belasting over het terugkomende geld zal worden geheven en dat hij niet zal kijken of het geld mogelijk illegaal is.

De Westerse sancties en de lage olieprijs hebben de Russische economie in een recessie gestort. De regering gaat uit van een stagnatie van 1% volgend jaar waarbij de investeringen dalen met 3,5%. De inkomens van huishoudens gaan met liefst 4% achteruit. Voor het eerst in 15 jaar verslechteren de levensstandaarden van Russen in 2015. De inflatie is gestegen naar 10% per jaar. Deze verslechtering zal consequenties hebben voor de populariteit van de Poetin omdat de regering moet gaan bezuinigen.

Deflatie

Naast de politieke gevolgen van een mogelijke ontwrichting van Rusland is het belangrijkste aspect van de gedaalde olieprijs de tendens naar deflatie. In een normale markteconomie is deflatie de dominante tendens. Technologische innovaties zorgen dat producten steeds goedkoper worden. In de computerbranche is dit heel normaal. Als u nu een pc koopt, weet u zeker dat deze computer over een jaar veel goedkoper zal zijn.

De deflatoire krachten in de economie zijn de opkomst van het Verre Oosten (China, India) en het steeds groter wordende belang van internet. De goedkope arbeid van deze landen zorgt voor prijsdruk voor zowel goederen als diensten maar tegelijkertijd stimuleert de vraag van deze landen de grondstofprijzen. Sinds 1992 is de geldontwaarding inflatie fors aan het vertragen.

Voor het eurogebied:

De afgelopen drie jaar daalde de inflatie van het eurogebied van 3% naar 0,3% in september 2014, de laagste stand sinds oktober 2009.  Het zijn slechts drie jaar uit een veel grotere beweging. Sinds 1980 daalt de inflatie. Toen nog 12%- 13%, nu dus dichtbij het nulpunt.

Nu zult u zeggen: dalende prijzen, dat is toch goed? De koopkracht van consumenten neemt immers toe waardoor de vraag stijg en daardoor de economische groei. Maar er een keerzijde: de winstgevendheid van bedrijven komt onder druk. Bedrijven kunnen dan over de kop gaan, vooral als ze gebukt gaan onder een grote schuldenlast. De groeiende crisis voor Russische bedrijven kan dus ook overwaaien naar andere delen van de wereld en daarmee een nieuwe wereldcrisis veroorzaken. Dit keer komt de kogel dan uit de niet-financiële sector.