Wij zijn allen schuldig

De Tweede Kamer heeft een commissie ingesteld die binnenkort de oorzaken van de huidige financiële crisis gaat onderzoeken. Wanneer ons iets ernstigs overkomt wordt er bij voorkeur een commissie ingesteld van wijze mensen die de oorzaak van het leed gaat onderzoeken. Het ligt in de menselijke aard om eerst de schuldigen van een dergelijke ramp aan te wijzen.

Deze schuldigen dienen vervolgens opgespoord en gestraft te worden. Daarmee is een deel van het leed immers reeds geleden. Vervolgens worden ook de regels zodanig aangescherpt dat een dergelijke ramp ons in de toekomst nooit meer zal overkomen.  Want strengere regels zullen er immers voor zorgdragen dat eventuele boosdoeners zich in de toekomst beter zullen gedragen. Deze wijze van denken gaat er van uit dat de mens leert van zijn fouten en dat daarop gebaseerde strengere regelgeving tot gedragsverandering zal leiden. Historici weten wel beter.

Gezien de huidige stemming onder zowel opiniemakers als in bredere lagen van het volk is het te verwachten dat deze commissie de beschuldigende vinger voornamelijk in de richting van de financiële sector en zijn toezichthouders wijst. De bankiers hebben met hun roekeloze kredietverlening en investeringen deze crisis immers veroorzaakt.

En de toezichthouders hebben hen daarbij niets in de weg gelegd. Straf dus die vermaledijde bankiers. Pak ze hun veel te hoge bonussen af en stuur ze naar huis om ze te vervangen door een bravere soort.  Met name de zakenbankier moet het heden ten dage ontgelden. In zijn zucht naar hogere winsten en hogere bonussen heeft hij de huidige financiële ellende veroorzaakt.

De grootschalige securitisatie – het herverpakken en doorverkopen – van hypotheken. De vele nutteloze overnames – vaak met veel geleend geld gefinancierd – die tot een enorme waardevernietiging hebben geleid. Het eenzijdige streven naar waarde voor de aandeelhouders ten koste van andere belanghebbenden in een bedrijf zoals de werknemers, de klanten en de leveranciers. En dan werd de bankier ook nog buitenproportioneel beloond middels salarissen en bonussen die in geen enkele verhouding meer stonden tot geleverde prestaties.

Veel van deze aantijgingen zijn terecht. De financiële wereld is ontspoord. Bankiers streefden in veel gevallen een wat al te ambitieuze levensstijl na. Maar om alleen de bankiers als kwade genius van deze crisis te bestempelen is al te gemakkelijk. Wat licht vergeten wordt is dat de vele innovaties in de financiële wereld ook veel consumenten heeft laten meeprofiteren.

Door de securitisatie van hypotheken was de rente stukken lager dan hij anders was geweest. Daardoor konden velen zich een huis en een consumptiepatroon veroorloven waar ze anders slechts van hadden kunnen dromen. En wanneer een bank een hypotheek verstrekt die de financiële polsstok van de hypotheeknemer ver te boven gaat is dat niet slechts de schuld van de bankier.

De hypotheeknemer is daar toch echt zelf bij. Feit is dat deze uitbundige kredietverlening ons de afgelopen jaren in staat heeft gesteld ver boven onze stand te leven. De banken zijn daaraan uiteraard schuldig maar niet meer dan medeschuldig. Zij faciliteerden slechts een behoefte die onder brede lagen van de bevolking aanwezig was.

En achteraf kan men uiteraard wijzen naar de falende toezichthouder. Die had in moeten grijpen. Maar wanneer de toezichthouders dat in het verleden ook daadwerkelijk hadden gedaan toen iedereen nog druk bezig was zijn grootschalige consumptieve behoeften te vervullen waren de gevolgen niet te overzien geweest. Dan had men de kinderen hun snoepgoed af moeten nemen.

Het verleden heeft vaker uitgewezen dat op de rem trappen wanneer alles nog goed gaat voor een toezichthouder een vrijwel onmogelijke opgave is. Achteraf weet iedereen precies hoe het had gemoeten. Maar om op het moment zelf het juiste oordeel vellen is wellicht nog mogelijk maar om het ook uit te voeren nagenoeg onmogelijk. De toezichthouders achteraf verwijten maken is niet erg constructief. Het achteraf alsnog aanscherpen van de regels is eveneens een typische reactie na rampzalige gebeurtenissen.

De put wordt altijd pas gedempt wanneer het kalf verdronken is. Het wekt voor even de indruk van daadkrachtig optreden en het vertrouwen wordt hersteld maar na verloop van tijd keren de goede tijden weer terug, herstellen de markten zich weer en worden de strengere regels slechts als knellend ervaren. Men laat de teugels geleidelijk aan weer vieren. In tegenstelling tot de ezel vervalt de mens steeds weer in dezelfde fout.

De zoektocht naar schuldigen, de behoefte ze te straffen, het aanscherpen van de regels en het ontwerpen van een zogenaamde nieuwe economische en financiële orde zijn allemaal onderdeel van een verwerkingsproces. Maar verder leidt het tot niets. Deze crisis was niet de schuld van de bankiers of de toezichthouders alleen maar de schuld van ons allen. De gehele samenleving heeft jarenlang ver boven zijn stand geleefd met een onvermijdelijke financiële crisis tot gevolg.

Reeds in het Heilige Schrift werd gesproken over de zeven magere jaren die onvermijdelijk zouden volgen op de zeven vette. Nu trekken beurzen zich weinig aan van het getal zeven maar het gaat om het feit dat conjunctuurwisselingen van alle tijden zijn. Niets nieuws onder de zon.

Schuldigen aanwijzen van deze crisis is zinloos. Regels aanscherpen heeft slechts een tijdelijke werking. Crises zijn een permanent onderdeel van het kapitalisme. En het kapitalisme is geen systeem dat ten onder zal gaan. Het zal hooguit in de loop der tijd enigszins van vorm veranderen. Het is tenslotte niet meer dan de afspiegeling van de menselijke natuur. Hebzucht en angst volgen elkaar voortdurend op. In die zin is elke crisis voorspelbaar. Wanneer men maar lang genoeg roept dat er één komt krijgt men als goeroe vanzelf een keer gelijk. Voor beleggers is slechts de fase waarin een crisis zich bevindt van belang vast te stellen om er hun voordeel mee te kunnen doen.