Beleggen: 9 dure valkuilen

“Het grootste probleem van de belegger – en zelfs zijn ergste vijand – is waarschijnlijk zichzelf.” – Benjamin Graham

Veel mensen denken dat beleggen draait om cijfers, data en strategieën. Maar de grootste valkuil? Je eigen brein. Onze emoties en denkfouten maken ons irrationeel – precies wanneer we het meest helder zouden moeten zijn.

In dit artikel ontdek je 9 psychologische valkuilen die beleggers geld kosten. Hoe herken je ze, en belangrijker nog: hoe ontwijk je ze?

De gemiddelde aandelenbelegger presteert 30 procent slechter dan breed gespreide aandelenindices. Een belangrijke reden hiervoor is dat we in psychologische denkvalkuilen trappen. In dit artikel leggen we uit welke factoren het vaakst worden genoemd en voor ons het belangrijkst zijn bij het beleggen van geld, en wat we eraan kunnen doen.

Volgens een Amerikaanse langetermijnstudie van Dalbar behaalt de gemiddelde belegger in aandelen een rendement dat ongeveer 30 procent lager ligt dan dat van breed gespreide aandelenindices. Slechte prestaties worden vaak veroorzaakt door ons gedrag en de psychologische valkuilen waar we in trappen bij het beleggen. In dit artikel worden de meest genoemde en waarschijnlijk belangrijkste valkuilen bij beleggen beschreven. Daarnaast geven we korte casestudies en praktische tips over hoe u met deze denkfouten om kunt gaan of ze kunt vermijden.

Wat zijn cognitieve vervormingen (of ‘denkfouten’)?

Cognitieve vervormingen (ook wel denkfouten of denkvallen genoemd) zijn foutieve denkpatronen en oordeelsprocessen die tot irrationele conclusies kunnen leiden die van invloed zijn op onze dagelijkse beslissingen. Hoewel we ernaar streven rationeel te zijn, zijn we niet immuun voor de valkuilen die ons tot impulsief handelen kunnen verleiden.

Redeneerfouten zijn niet alleen slecht

Hoewel fouten in ons denken ertoe kunnen leiden dat we irrationele beslissingen nemen, hebben ze een nuttige oorsprong. Vroeger hielpen ze ons om snel te reageren op mogelijke bedreigingen en om beslissingen te nemen die van cruciaal belang waren voor onze overleving. Het snel herkennen van patronen en het nemen van intuïtieve beslissingen waren cruciaal om te overleven.

Daarnaast kunnen denkfouten ook creatief denken bevorderen, omdat ze ons in staat stellen nieuwe verbanden te leggen en onconventionele ideeën te ontwikkelen. Sommige van de grootste wetenschappelijke doorbraken en innovaties zijn mogelijk het gevolg van denkfouten die hebben geleid tot nieuwe benaderingen en oplossingen.

Het is echter belangrijk om te beseffen dat de voordelen van denkfouten in de complexe wereld van vandaag beperkt kunnen zijn. In veel situaties leiden ze tot irrationele beslissingen en kunnen ze ons financieel, sociaal of emotioneel beïnvloeden. Als we ons bewust worden van hun bestaan ​​en leren ze te herkennen, krijgen we weer grip op ons denken en kunnen we beter geïnformeerde beslissingen nemen die beter aansluiten bij onze doelen op de lange termijn.

Hoe denkfouten onze acties beïnvloeden

Cognitieve vooroordelen hebben een subtiele maar krachtige invloed op ons gedrag en onze interacties met de wereld om ons heen. Ze kunnen onze perceptie en interpretatie van informatie verstoren, waardoor we onbewust bepaalde beslissingen nemen en bepaalde acties uitvoeren.

Wij zijn ervan overtuigd dat wij rationeel en intelligent beslissingen nemen. Eigenlijk worden onze beslissingen beïnvloed door mentale shortcuts; bekend als ‘cognitieve vervormingen’ – of denkvallen. Het is daarom belangrijk dat we ze kennen en begrijpen hoe ze ons kunnen beïnvloeden – vooral als het om beleggen gaat.

Door ons bewust te worden van het bestaan ​​van denkfouten en door actief aan de slag te gaan met het onderzoeken en uitdagen van onze denkpatronen, kunnen we onze handelingen beter beheersen en verstandigere beslissingen nemen. Het is de moeite waard om tijd en moeite te investeren in het begrijpen en overwinnen van deze cognitieve vooroordelen om uiteindelijk betere financiële, sociale en persoonlijke “resultaten” te bereiken.

1. Bevestigingsbias

We hebben de neiging om selectief informatie waar te nemen die onze bestaande mening bevestigt, terwijl we tegenstrijdige informatie negeren.

Bevestigingsbias beschrijft onze neiging om informatie selectief waar te nemen. We hebben de neiging om alleen informatie te ‘verwerken’ die overeenkomt met onze bestaande mening of overtuiging. Terwijl we tegenstrijdige informatie negeren.

Als investeerders selecteren we nieuwsberichten en rapporten die onze bestaande opvattingen en meningen ondersteunen, terwijl we tegenstrijdige informatie negeren. Dit effect wordt nog eens versterkt als de markten stijgen en bedrijven bijvoorbeeld hogere winsten rapporteren dan verwacht.

Wanneer we ons bijvoorbeeld als geïnteresseerde beleggers op de markt begeven, kunnen we de verleiding vaak niet weerstaan ​​om de ontwikkelingen nauwlettender te volgen. Er kan zich immers een veelbelovende trend voordoen. Maar juist op dit punt hebben we de neiging om selectief informatie te selecteren en deze op een manier te interpreteren die onze bestaande verwachtingen en overtuigingen bevestigt. Uit onderzoek is gebleken dat we geneigd zijn artikelen te lezen die onze eerdere beleggingsbeslissingen ondersteunen, terwijl we veel minder aandacht besteden aan artikelen die onze beleggingen betwisten. Deze neiging om ons eigen standpunt te bevestigen, kan ons oordeel vertroebelen en ertoe leiden dat we beslissingen nemen op basis van aannames en vooroordelen.

Wanneer we steeds meer rapporten over de successen van anderen lezen, maken we vaak de veelgemaakte fout om trends te volgen en bang te zijn om iets te missen.

2. Trend volgen (trends najagen)

We oriënteren ons op de handelingen van anderen in plaats van onafhankelijk te denken. Dit wordt vaak gedreven door FOMO (Fear Of Missing Out).

Trendvolgen is de neiging om onszelf te laten leiden door de acties en beslissingen van anderen, in plaats van zelfstandig en voor onszelf te denken.

Als we bijvoorbeeld een tijdje de stijgende markten in de gaten houden, zijn we misschien bang om een ​​veelbelovende trend te missen en besluiten we om aandelen te kopen. Geïnspireerd door de vele succesverhalen zijn wij ervan overtuigd dat ons hetzelfde geluk te wachten staat.

Deze angst om iets te missen, ook wel FOMO (Fear of Missing Out) genoemd, zorgt ervoor dat we nog meer de winnaars najagen. Helaas kan dit ertoe leiden dat we de markt betreden op een moment dat deze al ‘oververhit’ is.

Dit gedrag komt vooral voor bij onervaren beleggers of beleggers die zich op de korte termijn richten. Het geldt echter ook voor beleggers in ETF’s en fondsen. Onderzoekers hebben bijvoorbeeld ontdekt dat bijna 40% van het nieuwe geld wordt geïnvesteerd in slechts 10% van de beleggingsfondsen, namelijk de fondsen met de hoogste winsten in het voorgaande jaar.

Als we dan ook nog eens rekening houden met onze neiging om onszelf te overschatten, stuiten we op fout nummer 3: onszelf overschatten.

3. Overmoedbias

We hebben onterecht veel vertrouwen in onze eigen vaardigheden en overschatten onze slaagkansen.

Overmoed beschrijft het onterechte, buitensporige vertrouwen in onze eigen kunnen en de neiging om onze kansen op succes te overschatten. Wij zijn ervan overtuigd dat wij beter zijn dan anderen en dat er bij ons niets fout kan gaan. Deze overmoed uit zich niet alleen in onze investeringen, maar ook in andere aspecten van ons leven.

Een bekend experiment illustreerde dit effect door de beoordeling van de eigen rijvaardigheid van deelnemers te vergelijken met die van anderen. De meeste deelnemers rekenen zichzelf tot de bovenste derde en slechts enkelen tot het gemiddelde, hoewel dat per definitie niet het geval kan zijn. Soortgelijke resultaten zijn waargenomen in andere vakgebieden, bijvoorbeeld bij ondernemers, artsen en zelfs studenten als het gaat om hun vermogen om voorspellingen te doen.

Als het om beleggen gaat, hebben we de neiging overmoedig te zijn en onze eigen capaciteiten te overschatten, vooral in tijden dat de markt stijgt. Vaak is het vermeende succes echter gebaseerd op puur toeval, omdat we de juiste titel of timing kozen. De realiteit is echter dat er net zo goed een neergang kan ontstaan ​​binnen de volgende maand, het volgende kwartaal of het volgende jaar.

En als het gaat om de selectie van producten of onze daadwerkelijke aankopen op de beurs, komt denkfout nummer 4 vaak voor: de thuisbias.

4. Voorkeur voor de thuismarkt

We concentreren onze investeringen sterk op de binnenlandse markt en verwaarlozen internationale diversificatie.

Home market bias, ook wel bekend als thuisvoorkeur, beschrijft de neiging om onze investeringen sterk te richten op de binnenlandse markt en andere opties te verwaarlozen. Wij geven de voorkeur aan binnenlandse of bekende beleggingen in plaats van wereldwijde spreiding. De gemiddelde portefeuille van een particuliere belegger bestaat vaak onevenredig uit aandelen of bedrijven uit het eigen land.

Samen met de bevestigingsbias, waarbij financiële media vooral berichten over de binnenlandse markt en de bedrijven in de nationale index, wordt dit effect nog eens versterkt. Daarom is de DAX, de bekendste aandelenindex van Duitsland, ook in 2022 nog steeds een van de populairste indices op het XETRA-handelsplatform.

Gelukkig is de rangschikking sinds 2018 aanzienlijk veranderd (zie ook de afbeelding hieronder). Een breed gediversifieerde index zoals de MSCI World, die ongeveer 1.500 aandelen uit geïndustrialiseerde landen omvat, staat niet langer achter de DAX, Europe of S&P 500.

De MSCI World Index biedt met slechts 40 aandelen een aanzienlijk uitgebreidere spreiding dan de DAX Index. Ook al zien sommige “DAX-verdedigers” dat iets anders. Het is echter belangrijk om u bewust te zijn van de voorkeuren van de binnenlandse markt en om specifiek te investeren in een brede spreiding, om op de lange termijn de kansen en risico’s op de wereldwijde markten zo evenwichtig mogelijk te verdelen.

5. Verankeringseffect (verankeringsheuristiek)

Onze beslissingen worden beïnvloed door eerder gepresenteerde informatie of waarden, zoals de oorspronkelijke aankoopprijs van een aandeel.

Het ankereffect beschrijft de invloed van onze beslissingen op informatie of waarden die ons eerder zijn gepresenteerd – de zogenaamde anker- of referentiewaarde. Bij het nemen van beslissingen laten we ons leiden door dit anker en verwaarlozen we mogelijk andere opties of informatie. In plaats daarvan nemen wij de referentiewaarde als doorslaggevend criterium.

Nadat we bijvoorbeeld een investering hebben gedaan, beginnen de hoop en de angst. Afhankelijk van hoe vaak we naar de prijzen kijken, interpreteren we de veranderingen anders. Optimisten zien elke prijsverhoging als een bevestiging van hun beslissing, terwijl sceptici het vaak afdoen als geluk.

Ongeacht onze interpretatie blijft de oorspronkelijke aankoopprijs een ankerpunt en hebben we de neiging om deze te overschatten als een bepalende factor voor verdere beslissingen. Als de prijzen dan dalen, lijken de nieuwe prijzen op speciale aanbiedingen in de supermarkt en zijn we vaak geneigd om meer te kopen.

Dit gedrag is niet per se slecht, maar het kan ertoe leiden dat we door het ankereffect systematisch andere, mogelijk relevante factoren over het hoofd zien bij onze beslissingen. Het is belangrijk dat we ons bewust zijn van de impact van het ankereffect en dat we bij onze beleggingsbeslissingen objectievere criteria hanteren om een ​​gezonde en evenwichtige beleggingsstrategie te ontwikkelen.

6. Beschikkingseffect: winsten snel nemen, verliezen laten lopen

We zijn geneigd verliezen te vermijden door te lang te wachten met verkopen, maar winsten te snel te realiseren.

Het dispositie-effect beschrijft onze neiging om verliezen te vermijden of het realiseren ervan te lang uit te stellen, in tegenstelling tot het te vroeg realiseren van winsten.

Een voorbeeld uit de beleggingswereld: uit angst voor verdere verliezen verkopen we succesvolle beleggingen snel om winst veilig te stellen, zelfs als we op de lange termijn ook kans hebben op waardestijging.

Aan de andere kant duurt het bij dalende prijzen vaak heel lang voordat we de last van het realiseren van de boekverliezen kunnen overwinnen.

En als we dan eindelijk een beslissing nemen – of het nu om een ​​aankoop of een verkoop gaat – komt denkfout nummer 7 vaak in het spel: het “Ik wist het de hele tijd al”-effect.

Dit effect beschrijft onze neiging om achteraf onze eerdere beslissingen als verstandig en voorspelbaar te beoordelen, zelfs als ze gebaseerd waren op toeval of geluk.

7. Achterafvooroordeel

We beoordelen achteraf gebeurtenissen als voorspelbaar (“Ik wist het de hele tijd”), ook als ze op toeval berustten.

Achterafvooroordeel, ook wel bekend als het “ik wist het al die tijd”-effect, beschrijft onze neiging om achteraf gebeurtenissen en beslissingen uit het verleden als vanzelfsprekend of voorspelbaar te beoordelen, zelfs als ze gebaseerd waren op toeval of geluk.

Dit fenomeen doet zich vooral voor bij beleggers. Of het nu om winst of verlies gaat, achteraf hebben ze voor alles een verklaring. Wanneer hun investeringen toenemen, zijn ze ervan overtuigd dat ze het zagen aankomen en dat ze daarom zijn ingestapt. Wanneer de prijzen daarentegen dalen, zijn ze ervan overtuigd dat ze dat al hadden gezegd.

De uitspraak ‘ik heb het altijd al geweten’ illustreert dat we voor bijna alles achteraf een verklaring hebben, zodra we de feiten kennen. Deze achterafbias kan er echter vaak voor zorgen dat we niet leren van onze fouten, omdat we de schuld afschuiven op externe factoren in plaats van onszelf als verantwoordelijk te zien.

8. Mentale rekeningen (mentale boekhouding)

We behandelen gelijke geldbedragen verschillend, afhankelijk van de bron of het beoogde doel.

Mentale rekeningen beschrijven hoe gelijke hoeveelheden geld voor ons verschillende subjectieve waarden kunnen hebben, afhankelijk van hoe we het geld over verschillende rekeningen verdelen en beslissingen nemen op basis van deze afzonderlijke rekeningen. Afhankelijk van de bron en het beoogde ‘doel’ wordt er verschillend met ons geld omgegaan, wat leidt tot verschillende categorieën of varianten van mentale boekhouding.

Een voorbeeld uit de beleggingswereld laat zien hoe we mentaal onderscheid maken tussen boekwinsten en gerealiseerde winsten of verliezen. Dividenden worden vaak anders geregistreerd dan stijgingen in de koers van een aandeel. Dividenden zijn een beschikbaar bedrag dat we kunnen gebruiken voor consumptie, terwijl prijsstijgingen een vermogensaccumulatie vertegenwoordigen en niet beschikbaar zijn voor consumptie.

In samenhang met het hierboven genoemde dispositie-effect hebben we de neiging om de winnende aandelen aan te houden en de verliezende aandelen niet te verkopen. Als we bijvoorbeeld geld nodig hebben voor iets, verkopen we liever de winnende aandelen en genieten we van de vaardigheden die ons succes hebben gebracht, dan dat we ons realiseren dat de verliezende aandelen er zijn.

Deze toewijzing van winnende en verliezende aandelen aan aparte mentale rekeningen beïnvloedt ons beleggingsgedrag en kan leiden tot suboptimale beslissingen. Het is belangrijk dat we ons realiseren hoe deze mentale boekhouding ons gedrag beïnvloedt en dat we objectievere criteria hanteren bij onze beleggingsbeslissingen, om op de lange termijn betere resultaten te behalen.

9. Vervorming van redeneerfouten (bias-ignorance):

We geloven dat we minder vatbaar zijn voor denkfouten dan anderen, wat leidt tot blindheid voor onze eigen fouten.

En iedereen die denkt dat al deze redeneerfouten en cognitieve vervormingen nogal onwaarschijnlijk zijn en dat wij er zelf nauwelijks last van hebben, moet oppassen voor de misschien wel belangrijkste valkuil: de fout in de redeneervervorming.

De overtuiging dat wij minder geneigd zijn tot het maken van denkfouten dan anderen, leidt tot een soort blindheid voor onze eigen fouten. We herkennen misschien wel de denkfouten van anderen, maar zijn ons vaak niet bewust van onze eigen denkfouten.

Als je de denkvalkuilen tot nu toe hebt begrepen, maar nog steeds niet beseft dat jij, wij en ik er allemaal door beïnvloed kunnen worden, dan heb je mogelijk last van “denkfout-onwetendheid”.

Cognitieve vooroordelen kunnen ons allemaal treffen – sommigen meer dan anderen, maar niemand is immuun. Het is echter belangrijk om de juiste balans te vinden en het niet te overdrijven. Het zou onjuist zijn om te denken dat cognitieve vertekeningen in elke situatie voorkomen.

Cognitieve vooroordelen kunnen ons allemaal treffen – sommigen meer dan anderen. Het is echter cruciaal om een ​​gezond bewustzijn te ontwikkelen en de juiste balans te behouden. Het zou onredelijk zijn om te beweren dat cognitieve vertekeningen in elke situatie voorkomen.

Wat kunnen we doen aan denkvalkuilen? Praktische tips

De hier gepresenteerde casestudies zouden bijna de indruk kunnen wekken dat wij altijd denkfouten maken, ongeacht welke beslissingen we nemen. Maar er zijn praktische tips die ons kunnen helpen:

1. Bewustwording creëren: Door ons te verdiepen in mogelijke denkfouten, kunnen we deze herkennen en beter begrijpen. Hopelijk hebben de in dit artikel beschreven denkfouten bij sommigen tot ‘bewustzijn’ geleid.
2. Toepassing in de praktijk: Het is één ding om theoretische kennis te hebben over denkfouten, maar het is een andere uitdaging om onze emoties in de praktijk onder controle te houden. Dit vereist oefening.
   • Een eerste stap is het identificeren van denkfouten bij anderen door er bewust aandacht aan te besteden. Hier en daar zien we bevestigingsbias, daar het ankereffect en elders kuddegedrag. Naarmate de tijd verstrijkt, worden we beter in het herkennen van deze patronen.
   • In de tweede stap richten we ons op onszelf en besteden we aandacht aan de duidelijke denkfouten die anderen maken. Wij zijn actief op zoek naar tegenargumenten: Heb ik nu last van een bevestigingsbias? Waar of hoe kan ik argumenten vinden die mijn redeneringsfout weerleggen? Of is er iemand die mijn beslissing of mening in twijfel trekt? Hoe zou een ander perspectief eruit zien?

Dit alles vereist enige oefening en ervaring; Er zijn geen gemakkelijke regels of snelle oplossingen. Maar door deze bewuste reflectie kunnen we onze denkpatronen verbeteren en rationeler beslissingen nemen.

#	Cognitieve Vervorming	Beschrijving	Gevolg voor Beleggen	Oplossing
1	Bevestigingsbias	Neiging om informatie te zoeken die onze bestaande overtuigingen bevestigt.	Selectieve informatieverwerking kan leiden tot het negeren van tegenstrijdige data.	Zoek actief naar tegengestelde informatie om gebalanceerde besluiten te nemen.
2	Trend volgen (trends najagen)	Neiging om de acties van anderen na te volgen uit angst iets te missen.	Beleggers kopen vaak op het verkeerde moment, wanneer markten al oververhit zijn.	Denk onafhankelijk en volg een gedisciplineerde strategie.
3	Overmoedbias	Het overschatten van onze eigen capaciteiten en succesverwachtingen.	Beleggers nemen onterecht meer risico’s of overschatten hun vaardigheden.	Wees realistisch over je capaciteiten en risico’s.
4	Voorkeur voor de thuismarkt	Voorkeur voor binnenlandse investeringen boven internationale spreiding.	Een te eenzijdige portefeuille, met te weinig globalisering, verhoogt risico.	Diversifieer wereldwijd en breid je horizon uit.
5	Verankeringseffect (verankeringsheuristiek)	Beïnvloeding van beslissingen door eerder gepresenteerde informatie (bijv. aankoopprijs).	Beslissingen worden onterecht beïnvloed door de oorspronkelijke aankoopprijs.	Verlaat de verankering en evalueer beslissingen op basis van actuele gegevens.
6	Beschikkingseffect	Winsten snel realiseren, maar verliezen uitstellen.	Te vroeg winst nemen en verliezen te lang laten lopen.	Stel regels op voor het nemen van winsten en het beperken van verliezen.
7	Achterafvooroordeel	Het geloven dat gebeurtenissen achteraf voorspelbaar waren, zelfs als ze toevallig waren.	Onterecht geloven dat men de uitkomst al wist, wat leidt tot een gebrek aan zelfreflectie.	Wees kritisch en leer van zowel winst als verlies.
8	Mentale rekeningen (mentale boekhouding)	Geld anders behandelen afhankelijk van de bron of het beoogde doel.	Geld wordt ongelijk verdeeld tussen verschillende rekeningen, wat kan leiden tot inefficiënt gebruik.	Behandel alle geldbedragen gelijk, ongeacht de bron of het doel.
9	Vervorming van redeneerfouten (bias-ignorance)	De neiging om redeneringsfouten niet te erkennen, wat leidt tot onterecht vertrouwen in persoonlijke inzichten.	Beleggers kunnen fouten maken door gebrek aan zelfkritiek en een te sterk vertrouwen in hun eigen oordeel.	Wees open voor feedback en stel je eigen inzichten in vraag om betere beslissingen te nemen.

Conclusie: Wat blijft er over aan het eind?

Kortom, het grootste risico voor ons als investeerders zijn wijzelf. Onze vooroordelen, misvattingen en gedrag hebben uiteindelijk de grootste invloed op ons rendement.

Uit het Dalbar-onderzoek naar het gedrag van beleggers blijkt ook dat het totale rendement veel meer afhangt van ons gedrag dan van de prestaties van fondsen of investeringen.

Het totale rendement hangt veel meer af van ons gedrag dan van de prestaties van de fondsen of onze investeringen.

Dalbar-studie over beleggersgedrag

Het is van groot belang dat we onze emoties onder controle houden. Mensen die geduldig, op de lange termijn en gespreid beleggen, hebben in het verleden over het algemeen veel meer succes gehad. Wij moeten van onze eigen fouten en die van anderen leren om onze beleggingsaanpak op de lange termijn te verbeteren.

Of nog eenvoudiger: een breed gespreide, lange termijn beleggingsstrategie zonder voortdurend heen en weer geschuif kan vaak een betere keuze zijn. We zouden ons minder druk hoeven te maken over het kopen en verkopen en gewoon kunnen observeren (en hopelijk genieten) wat er op de lange termijn gebeurt.