Volgens de gouverneur van de Amerikaanse centrale bank is de recessie “technisch” voorbij. Veel economen zijn echter van mening dat een nieuwe terugval onvermijdelijk is aangezien de vele onevenwichtigheden in de wereldeconomie nog lang niet zijn opgelost. Deze economen maken daarbij graag gebruik van termen als “double dip” en “W-curve”. Daarbij wordt gewezen op de waarschijnlijkheid dat het huidige economisch herstel uiteindelijk zal verzanden in het moeras van failliete overheden die niet langer over de financiën beschikken de economie nog langer kunstmatig in leven te houden. Met het economisch herstel zal ook het herstel op de beurzen een vroege dood sterven met nieuwe uitverkoop op de beurzen tot gevolg. Uiteindelijk zal er een nieuwe bodem worden gezet. Veelal wordt er gewezen naar de gebeurtenissen in de jaren ’30 toen de beurzen spectaculair herstelden van de beruchte crash van 1929-1932 om vervolgens opnieuw in te storten.
Het is echter maar zeer de vraag of een dergelijk scenario ons nu weer te wachten staat. Ten eerste zou ik de aanhangers van de W-theorie er graag op willen wijzen dat het soms verhelderend kan zijn de waan van alledag los te laten en eens een paar stappen terug te zetten om de ontwikkelingen in een breder perspectief te kunnen bekijken. Wat zien we dan? Dat bijvoorbeeld de AEX-index na de historische rally van de jaren ’90 in het jaar 2000 een piek bereikte van ruim 700 punten. Toen volgde de beruchte dot.com crash. De AEX kwam pas in maart 2003 op een niveau van 220 punten tot rust. Het zeer ruime geldbeleid van de centrale bank legde de kiem voor een nieuwe rally op de beurzen die tot oktober 2007 zou duren en de AEX tot 565 punten deed reiken. Toen volgde de kredietcrisis. De AEX stortte in om pas iets onder de 200 punten een nieuwe bodem neer te zetten (de tweede dip!) om vervolgens in maart van dit jaar een ongekend herstel naar boven de 300 punten in te zetten.
De koersgrafiek vanaf 2000 vertoont een nog niet voltooide maar vergevorderde W-curve. Natuurlijk zijn we nog lang niet terug op 700 punten. Maar waar staat geschreven dat de curve perfect moet zijn? Een kniesoor die daar op let. Zou het niet kunnen zijn dat de aanhangers van de W-theorie de trein die hen naar de dubbele dip zou moeten brengen hebben gemist? Onder economen bestaat een consensus dat het economisch herstel op zijn best heel traag zal gaan verlopen. In eerdere artikelen schreef ik echter dat de consensus er wanneer het aankomt op het doen van economische voorspellingen meestal naast zit. Hoe groter de onderlinge overeenstemming hoe groter de kans dat de realiteit anders verloopt. Misschien verloopt het economisch herstel wel veel sneller dan wordt aangenomen. Natuurlijk zijn er veel argumenten aan te voeren waarom de economie de blakende vorm van enkele jaren geleden nog lang niet zal bereiken. De overheden hebben zich diep in de schulden gestoken om de economie weer aan de praat te krijgen. De sanering van deze schulden zal nog jaren vergen. En kan de economie na deze enorme staatsinterventie nog wel op eigen benen staan? Is de Amerikaanse consument niet nog jaren bezig zich uit de schulden te werken? En dat terwijl de werkloosheid in de VS naar enorme hoogten is gestegen? Waar zou dat economisch herstel dan wel vandaan moeten gaan komen?
Een oude beurswijsheid luidt echter dat bullmarkets always must climb a wall of worries. Zolang er zorgen zijn kan de beurs omhoog. Pas wanneer de stemming euforisch begint te worden moeten beleggers op gaan passen. De Amerikaanse centrale bank verwacht een economisch herstel voor 2010 van 2,7 % en van 4,2 % in 2011. De risicopremie op bedrijfsobligaties is inmiddels gedaald tot beneden het niveau van voor het faillissement van zakenbank Lehman Brothers. Ook de verzekeringspremies op bankobligaties – Credit Default Swaps – zijn lager dan vorig jaar. Zelfs de markt voor de zwaar geraakte Municipal Bonds – de lokale overheden in de VS zijn hard geraakt door de crisis – is bezig aan een opmerkelijke rally. Alleen de aandelenbeurzen zijn nog niet terug op het niveau van begin september 2008. De S & P 500 stond toen op 1250 punten en de AEX op 400 punten. Een dubbele dip lijkt ver weg. En mochten de koersen alsnog in een vrije val geraken dan wordt het altijd nog een triple dip. Daar is echter geen letter voor in het alfabet.
Jan-willem Nijkamp
Werkzaam voor Inmaxxa Vermogensbeheer
Beste Janwillem,
Je schrijft: “Hoe groter de onderlinge overeenstemming hoe groter de kans dat de realiteit anders verloopt”.
Om je stelling te beargumenteren gebruik je de bearische consensus van de economen.
Maar die stelling is net zo goed om te draaien: immers, schreeuwen alle overheden en media niet unaniem dat de recessie voorbij is?
Waarom is nu juist de inverse consensus van economen een doorslaggevende graadmeter? Heb je misschien ook cijfers om dit aan te tonen?
Je schrijft: “Het zeer ruime geldbeleid van de centrale bank legde de kiem voor een nieuwe rally op de beurzen”.
Het huidige geldbeleid en de kapitaalinjecties (schuldopbouw) zijn vele malen groter dan jaren geleden. Desondanks onstond in 2007 een financiele crisis en stopte het economisch herstel weer. Je zou dus misschien kunnen stellen dat de schuldsanering destijd niet is gelukt.
Waarom leidt dan een nog grotere financiele onbalans dit keer juist wel tot economisch herstel zonder een nieuwe crisis? m.a.w: waarom is deze -veel grotere- schuld wel te saneren?
Terwijl het beleggerswereldje momenteel uberbullish is (de BPSPX index (red. Bullish procent Index) vertoont een hallucinante 88%) is de Baltic Dry index al weer maanden over een W-tussentop, en is opnieuw goed op weg naar de dip van eind 2008.
Nijkamp en Co houden dit bewust uit het zicht en trachten nog snel wat extra vis te vangen in de netten die ze in maart 2009 hebben uitgezet. Tegen kerstdag zitten er weer velen onder de boom te kniezen.
Jan Willem schrijft dat de dubbele dip er niet komt maar geeft anderszijds toe dat die dubbele dip er al is geweest.
Dat vind ik nu eenmaal een betere versie dan de dubbele dip komt er niet,titel had dus moeten zijn : de dubbele dip is reeds voorbij.
En ja,de consensus is dat we een traag herstel gaan hebben en het is een feit dat de consensus bijna nooit uitkomt maar een sterk herstel is ook niet echt aan te raden voor aandelenbeleggingen.
Buy the rumour,sell the fact weet je.
Als de economie te snel aantrekt is het gevaar groot dat de rente sterk stijgt.
Nu hebben we wel het feit gehad de laatste jaren dat wanneer de rente steeg de aandelen ook stegen en eeen dalende rente de aandelen deed dalen maar dat was in de jaren 80 wanneer de hausse begon tot het jaar 2000 helemaal anders,toen was juist de dalende rente positief voor de aandelenbeurzen.
In de jaren 70 was stijgende rente niet zo positief voor de beurzen.
Zelf ben ik in tegenstelling tot het jaar 2000 toen de meerderheid dacht dat the sky the limit was en ik die mening helemaal niet deelde nu wel degelijk positief ,maar men moet nu eenmaal ook niet te positief zijn op dit ogenblik.
Geef de beren nog wat voldoende redenen om te denken dat de beurzen zwaar overgewaardeerd zijn zodat a bullmarket always climbs a wall of worries wel degelijk kan opgaan.
Bedenk dat de grote bullmarket van 1982 tot 2000 in de eerste jaren enkel maar werd opgemerkt voor er een grotere correctie zat aan te komen ,het jaar 1987 is daar een goed voorbeeld van (oorzaak voor die zware correctie was vooral de toen snel stijgende rente) en eveneens op het laatst wanneer een toespraak van A.Greenspan over irrational exuberance gewoon maar een licht effect had op de koersen om daarna pas echt aan de overdrijving te beginnen.
De bullmarkt beklimt een muur van zorgen maar sterft uiteindelijk altijd in de euforie.
Als de economie afglijdt in een jarenlange depressie heet het volgens mij ook geen dubbel-dip scenario. Of wel?
Het feit dat de beurzen tussen 2003 en 2007 toch sterk konden herstellen had te maken met de toen al enorme geldcreatie door de centrale banken. Dit geld werd door de banken ook in de reële economie gepompt.
Nu is de situatie heel anders. De geldcreatie is nóg vele malen groter dan een paar jaar geleden. Nu wordt het geld echter niet in de economie gepompt maar in de afzichtelijk grote gaten van de dead banks walking.
Het gevaar van een dubbele dip ligt toch wel op de loer. Ik ben benieuwd of dat we AEX 291 kunnen houden. Mochten we onder de AEX 280 komen, dan kunnen we nog flink dalen.
Geachte heer Wolf,
In de VS is nog geen sprake van een nieuwe recessie, in de EU wel. Maar volgens de definitie houdt een dubbele dip echter wel in dat de economie opnieuw naar een recessie afglijdt binnen 18 maanden. Technisch gezien kan er dus geen nieuwe dubbele dip meer komen. Maar, toegegeven, dat is een beetje een flauwe technische discussie. Een nieuwe recessie is zeker niet uitgesloten. Hoewel ik het op korte termijn in de VS nog steeds niet zie gebeuren. Wel een groeivertraging, maar dat is geen dubbele dip.