Aan het meest rampzalige beleggingsjaar sinds de jaren ‘30 ontbrak nog een passend slot.
Althans, dat was de mening van de vooraanstaande Wall Street veteraan Bernard Madoff. Toen hij vorige week door de FBI in de boeien werd geslagen, bekende hij het onwaarschijnlijke bedrag van zo’n $ 50 miljard te hebben gefraudeerd. Hij beschreef zijn tot dat moment veelgeprezen beleggingsonderneming als één grote leugen, een Ponzi-scheme, genoemd naar de Italiaans-Amerikaanse oplichter Charles Ponzi. Madoff zou jarenlang voor bestaande beleggers rendementen hebben verdiend die op zijn minst gedeeltelijk werden betaald uit binnenkomende gelden van nieuwe beleggers. Hij zou er wellicht nog jaren mee door hebben kunnen gaan als de kredietcrisis wereldwijd niet zo vernietigend had toegeslagen. Het hoofd van de Securities Investor Protection Corporation, die de opdracht heeft zoveel mogelijk gelden van gedupeerde beleggers boven water te krijgen, gaf aan dat de vele rekeningen die Madoff erop na hield zo’n wanorde vertonen dat het nog enige tijd in beslag zal gaan nemen om zijn taak tot een bevredigend einde te kunnen brengen.
Prominente beleggers
De affaire heeft inmiddels een eindeloze lijst van over het algemeen sophisticated beleggers, toonaangevende banken en prominente rijken onder de slachtoffers opgeleverd. En onder hen vooral beleggers, fondsen en banken aan wie de gure kredietcrisis tot dan toe grotendeels voorbij was gegaan. Banco Santander, BNP Paribas en HSBC waren tot de Madoff affaire niet spectaculair geraakt door de crisis. Daarnaast beleggingsfondsen als Ascot Partners, Tremont, Pioneer en Bramdean Alternatives.
Deze laatste wordt beheerd door Nicola “Superwoman” Horlick, een gevierd Brits fondsbeheerder. Ook beroemdheden als Steven Spielberg, Carl Shapiro – die naar schatting 545 miljoen dollar had belegd – en de eigenaar van de New York Mets bevinden zich onder de gedupeerden, net als een hele waslijst van liefdadigheidsinstellingen. In Nederland bleek het veelgeplaagde Fortis de voornaamste verliezer. Velen van hen hadden een behoorlijk gedeelte of zelfs al hun vermogen aan Madoff toevertrouwd.
Stabiele belegging
Waarom was Madoff zo succesvol? Allereerst de stabiliteit van de gerealiseerde rendementen tegen een verondersteld enorm laag risico. Madoff kende nooit een jaar met verlies. Zijn rendementen waren echter nooit spectaculair hoog. Precies het type belegging dat vooral de zeer rijken onder ons aanspreekt. Weinig neerwaarts risico en toch een stabiele groei in de loop der jaren. En dan was er natuurlijk de persoon Madoff. Voormalig voorzitter van de schermenbeurs Nasdaq, regeringsadviseur in belangrijke zaken, een briljant netwerker – met name in de hogere kringen – en vooral een vooraanstaand filantroop en een zeer aimabel en gevierd man.
Falend toezicht
Maar Madoff heeft zijn frauduleuze handelingen onmogelijk kunnen verrichten zonder falende accountants en toezichthouders. Zo is inmiddels bekend dat zijn cijfers werden gecontroleerd door een obscure boekhouder. Maar wat te denken van de gerenommeerde accountants die jarenlang de cijfers van alle fund-of-funds, hedge funds en feeder funds – verantwoordelijk voor een groot gedeelte van de instromende gelden – van een goedkeurend stempel hebben voorzien? Maar het opzichtige falen van de vroeger in beleggerskringen zeer gevreesde Securities and Exchange Commission springt nog het meest in het oog. Zo vonden er de afgelopen jaren meerdere onderzoeken plaats naar veronderstelde gebreken in Madoff’s geldmachine.
Frontrunning
Sommige van zijn cliënten veronderstelden dat hij het spel niet geheel eerlijk speelde, maar vonden dat eigenlijk wel interessant zolang ze er zelf wel bij voeren. Zo werd Madoff verdacht van frontrunning, een methode waarbij informatie over orders van cliënten wordt misbruikt ten gunste van eigen transacties. Zo werd Madoff in de gelegenheid gesteld zijn eigen transacties af te wikkelen – een privilege waar andere makelaars slechts met verbazing kennis van zullen hebben genomen. De SEC verzuimde zelfs zijn vermogensbeheertak te onderzoeken hoewel hij deze nota bene keurig registreerde bij de SEC in 2006. De SEC – toch al zwaar onder druk – zocht wel meerdere keren maar vond niets. Deze organisatie is de afgelopen jaren veel van zijn luster kwijtgeraakt en zal onder de nieuwe president hoogstwaarschijnlijk flink worden geherstructureerd.
Meesteroplichter
Het is geen schande slachtoffer te zijn van een dergelijke meesteroplichter. Natuurlijk zijn er achteraf weer velen die niet na laten te schreeuwen dat zij het nooit vertrouwd hebben. Maar dat is allemaal wijsheid achteraf. De controleurs, toezichthouders en gedupeerde beleggers kunnen nu vooral hopen dat het bedrog van Madoff ook de omvang van zijn fraude betreft en dat de schade in werkelijkheid veel geringer zal blijken te zijn. Zelfs in deze uitzonderlijke tijden lijkt $ 50 miljard wel erg veel voor één man om te verliezen. Maar zelfs al blijkt zijn fraude aanmerkelijk kleiner, dan nog zal deze gebeurtenis de geschiedenis ingaan als ontzagwekkend. Madoff bezorgt het helse jaar 2008 een passend slot met een fraude die het Ponzi-scheme uit 1920 volledig doet verbleken. Voortaan is het beter te spreken van een Madoff-scheme.
Jan-willem Nijkamp
Inmaxxa Vermogensbeheer
