De rente in de VS is afgelopen week verlaagd met 0,25%. Vooralsnog is het resultaat het omgekeerde van wat verwacht werd. De markt reageerde eerder ontmoedigd in plaats van bemoedigd. Het is ook om een beetje moedeloos van te worden. De huidige economische cyclus breekt record op record, rentes worden verlaagd en tarieven verhoogd, maar de Amerikaanse rente reikt niet veel verder dan 2,25%. In Europa overweegt de ECB om de rente nog dieper in negatief territorium te duwen.
Hoe reëel is de verwachting, dat de rente op middellange termijn zal terugkeren naar een niveau van 4% – 5% van voor de financiële crisis? Het lijkt erop, dat ze daar zelfs bij de Fed nog maar weinig fiducie in hebben. Daar praten ze over een renteniveau op de lange termijn van 2,5%. Trek daar het verwachte inflatieniveau van pakweg 2% af en de reële rente komt uit op een magere 0,5% In Europa en in Japan kan dat reële niveau nog lager uitkomen.
Hoewel de rentevoet van belang is voor alle aspecten van het economisch leven, doen ‘we’ nog steeds of er niets bijzonders aan de hand is en weigeren we mogelijke gevolgen in ogenschouw te nemen. Dat is niet al te slim. Hier volgen een aantal mogelijke gevolgen.
Zo is er over een langere periode een duidelijk verband tussen rente en economische groei. Een aanhoudende lage rente voorspelt weinig goeds voor de komende economische groei. De lage rente kan ook rampzalig uitpakken voor het monetair beleid. Aan het begin van de laatste financiële crisis konden centrale banken de rente met meerdere procentpunten verlagen. Vandaag de dag is er die ruimte niet meer. In Japan gelooft de centrale bank niet meer dat een inflatieniveau van 2% nog haalbaar is en bij de ECB zijn ze daar eigenlijk ook van overtuigd. Kortom, we zijn zeer slecht voorbereid op de komende recessie. Bedenk wel, dat zowel in Japan als in Europa alle belangrijke rentes al negatief zijn.
Als de centrale banken machteloos zijn, dan moeten overheden met een royaal fiscaal beleid het initiatief overnemen. Overheden kunnen hun bestedingen opvoeren en/of belastingen verlagen. Ze kunnen ook besluiten om centrale banken ‘helikoptergeld’ te laten drukken om dat grootschalig aan de burger te geven.
Een gevolg van de aanhoudend lage rente is ook, dat schulden langer dragelijk blijven. Dat is zeker voor overheden heel prettig. Die kunnen nu meer lenen om te investeren. Misschien moeten we ook af van de geldende opvattingen over de verhouding tussen schuld en bruto binnenlands product.
Misschien moeten we ook investeringen gaan plegen die tot voor kort onverstandig en irrationeel leken. Veel meer in infrastructuur investeren ondanks een slechts geringe tijdwinst of toch maar dat heel duur medicijn voor een handjevol mensen betalen. Dankzij de lage rente zal de vraag naar huizen alleen maar toenemen. Een eigen huis is nog steeds het belangrijkste bezit voor de doorsnee burger. Een stijgende vraag kan twee effecten hebben. Als er voldoende capaciteit is, zullen er derhalve ook meer en meer huizen gebouwd worden. Is dat niet het geval, dan gaat de prijs ervan de lucht in dankzij die lage rente. Overheden doen er goed aan hierop te anticiperen en niet zoals in Nederland de ‘markt’ zijn werk te laten doen.
Door de lage rente wordt het nagenoeg ondoenlijk om echt te sparen. Dat is zeker vervelend als het om het opbouwen van een pensioen gaat of om bijvoorbeeld van je vermogen te leven. Het uiteindelijk resultaat zal zijn, dat we langer moeten doorwerken, meer belasting moeten betalen en meer pensioenpremie of een lager pensioen accepteren.
Er is geen zekerheid dat dit scenario de werkelijkheid wordt. Het is geen in beton gegoten richting, maar misschien is het wel verstandig om er als beleidsmaker echt rekening mee te houden.
Cor Wijtvliet
