De afgelopen week daalde de vergoeding op tienjaars schatkist papier in de VS en in Duitsland onder 2%. Dat is sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw niet meer het geval geweest. Volgens Martin Wolf, columnist van the Financial Times is het zeer wel denkbaar dat deze rentevergoeding nog verder gaat dalen, naar niveaus die we van Japan kennen. Dat zou betekenen dat de rentevergoeding nagenoeg naar 0% kan dalen. Geld lenen zou zomaar gratis worden.
Sparen of lenen
Met die alsmaar dalende niveaus voor vergoedingen, willen de internationale obligatie- markten een boodschap afgeven. Maar de vraag is welke boodschap? Voor Wolf is het duidelijk: de markten zijn niet benauwd voor een eventueel faillissement van Griekenland, nee ze zijn bang voor een nieuwe recessie in de VS en Europa. De kans daarop neemt met de dag toe, gelet op de regen aan neerwaartse bijstellingen door gerenommeerde denktanks. In de visie van Wolf schreeuwen obligatiemarkten hun overheden toe om op grote schaal geld te gaan lenen en uit te geven. Dat uitgeven moet wel met een visie gebeuren.
Neem bijvoorbeeld de situatie in de VS! De consument daar ging sparen en zijn schulden afbouwen toen de prijs van zijn huis ging dalen. Het bedrijfsleven deed hetzelfde toen de crisis van 2008/09 een feit was. Tegelijkertijd bleef het buitenland zijn zuurverdiende spaarcentjes naar de veilige haven van de VS sturen. Onder deze omstandigheden moet de overheid wel op grote schaal gaan lenen en zo tekorten scheppen. Die grote tekorten hebben als voordeel, dat ze de private sector in staat stellen hun schuldenlast af te bouwen.
De crux is wel, dat de overheid dat geleende geld nuttig aanwendt. Wolf pleit ervoor het geld te gebruiken om te bouwen aan een toekomstige verhoging van de welvaart. Dat kan door bijvoorbeeld in infrastructuur te investeren en in bijvoorbeeld een verbetering van het onderwijs. Het geld kan ook gebruikt worden om bijvoorbeeld banken te herkapitaliseren. Natuurlijk er hangt een prijskaartje aan, Wolf ontkent dat geenszins. In zijn visie is het bijna ondenkbaar dat het rendement op de beoogde investeringen lager zou uitvallen dan de kosten voor het lenen van het geld. Bovendien, door de juiste investeringen kan de overheid de basis leggen voor een gezondere fiscale toekomst.
Alternatieven
Overigens is Wolf ervan overtuigd dat een dergelijk beleid van grotere overheidsschulden slechts voor enkele landen is weggelegd. De obligatiemarkten vertellen duidelijk welke dat zijn. In ieder geval behoren de VS en Duitsland tot die groep van landen. Zeker in Duitsland is daar op het ogenblik politiek gezien weinig animo voor. Daar wordt zwaar ingezet op het terug brengen van de overheidstekorten. Dat klinkt heel aantrekkelijk, het op orde brengen van ‘s lands huishoudboekje. Maar daar zitten volgens Wolf evidente nadelen aan.
Het versneld afbouwen van de tekorten moet gepaard gaan met een duidelijke vertraging van het afbetalen van de schulden in de private sector en een opdrogen van de uitgaven. Het resultaat zal zijn dat bedrijfswinsten onder druk komen, dat het faillissementen gaat regenen en dat een nieuwe recessie, misschien wel depressie onvermijdelijk. Wolf maakt zich grote zorgen. De opstelling van Duitsland en Nederland maakt het bijkans onmogelijk voor tekortlanden in het zuiden van Europa om in de exportsector een surplus op te bouwen.
In Griekenland is de economie in een ras tempo aan het krimpen en is een faillissement bijkans onvermijdelijk. De ECB is op dit moment de enige instelling die schuldenlanden van financiële middelen voorziet. Landen als Nederland en Duitsland zijn daar felle tegenstanders van. Wolf vraagt zich af of dat wel zo verstandig is gelet op de consequenties voor de schuldenlanden.
Consequenties
Martin Wolf is er zich van bewust dat zijn visie niet de handen van menig beleidsmaker op elkaar zal brengen. De communis opinio in Europa is, dat het afbouwen van overheidsschulden als vanzelf zal resulteren in een herstel van investeringen en daarmee in een herstel van de economische groei. Maar dat is volgens de columnist helemaal geen vanzelfsprekendheid. Hij wijst op het voorbeeld van Japan.
Dat land heeft in de jaren negentig de lijn gevolgd die Europa nu graag zou inzetten. Het resultaat? Japan worstelt nu al 20 jaar tevergeefs om het niveau van investeringen te verhogen en de economische groei te laten opflakkeren. Blijkbaar hebben de obligatiemarkten niet veel vertrouwen in een Japans experiment op zeer grote schaal en misschien is het nog niet zo gek deze boodschap serieus te nemen. Voorlopig zijn er in de VS en Europa meer problemen dan oplossingen.
Dr. C.A.M. Wijtvliet
corwijtvliet@dekritischebelegger.nl
De auteur is zelfstandig gevestigd analist. Hij schrijft over uiteenlopende onderwerpen die de beleggingswereld raken. Daarnaast geeft hij lezingen en presentaties. De auteur is als partner verbonden aan De Weygerbergen, bureau voor performancemeting en vermogensbegeleiding in Eindhoven, www.Weygerbergen.com. Hij schrijft zijn columns op persoonlijke titel.
